Er is zo veel meer dan vrolijkheid alleen

Griet Op de Beeck is schrijfster en columniste voor De Morgen.

Ze zijn gevaarlijk, hoge verwachtingen. Maar als Rinus Van de Velde nieuw werk maakt voor het S.M.A.K., dan zijn ze er, daar kan ik niks aan doen. En dan ga ik kijken, die eerste zondag, samen met al die andere mensen die natuurlijk op hetzelfde idee kwamen, en toch maakte ik iets mee dat ondeelbaar lijkt. Dat ik evenwel moet proberen om er woorden voor te vinden, bewijst hoezeer de verwachtingen werden ingelost.

Het werk van Rinus Van de Velde fascineert mij om meerdere redenen. Eén ervan is dat ik het nog niet vaak zo manifest heb zien gebeuren: een kunstenaar die dusdanig wil controleren. Tot wat er idealiter gebeurt in de hoofden van toeschouwers toe. Dat is natuurlijk een op voorhand verloren strijd, want elke museumbezoeker maakt onvermijdelijk zijn eigen tentoonstelling. Maar juist dat vind ik mooi, dat op voorhand verloren, maar niet minder fel gevoerde gevecht. Het bewijst dat er voor de artiest iets op het spel staat, dat hij het in wezen zó alleen maar voor zichzelf doet dat het kunst is die moet bestaan.

Rinus Van de Velde creëert zijn wereld in slechts een van de grote ruimten van het museum, met negen reusachtige houtskooltekeningen aan de muren, en in het midden vier installaties die gebouwd werden voor de foto's, die aan de basis liggen van een aantal van die werken. Door het zo gecondenseerd - claustrofobisch bijna - te presenteren, word je overrompeld, opgeslokt door zijn beelden. Bovendien schrijft hij muren vol met teksten die toeschouwers in welbepaalde richtingen moeten wijzen, en maakt hij onderschriften bij zijn tekeningen. Je krijgt een door hem georkestreerde inkijk in de ontstaansgeschiedenis en je wordt gestuurd in je blik.

Ik begrijp als geen ander hoe heerlijk het is om te kunnen controleren. Om te midden van een leven dat op zo veel fronten aan elke controle ontsnapt een wereld te kunnen maken waarin jij degene bent die alles bepaalt. Het is een van de redenen waarom ik als schrijver het beste kan leven, geloof ik, en dat geldt misschien ook wel voor een beeldend kunstenaar als hij. Tegelijk gaat Rinus Van de Velde nog een flinke stap verder.

Ik associeer de nood aan controle ook met angst. Wie controleert, probeert te ordenen wat aan ordening ontsnapt, probeert contouren te bepalen in een samenleving waarin grenzen overschreden worden, probeert macht te krijgen in weerwil van de machteloosheid. En dat grijpt mij misschien nog meer aan, omdat ik die angst meende te voelen in wat ik zag, daar in het S.M.A.K.

Wat mij ook treft, is dat verlangen van de kunstenaar die telkens weer zichzelf portretteert, om tegelijk gezien te worden én te ontsnappen, te verstoppen. In de inleidende tekst bij het begin van de tentoonstelling staat er expliciet dat het "geen zelfportretten" zijn, en dat hij "zijn ziel niet blootlegt". Hij laat zich inspireren door een boek van Jules Romains uit lang vervlogen tijden, en gebruikt diens spel met fictie en realiteit om zichzelf een ander leven aan te meten in zijn artistieke verbeelding. Perfecte camouflage. Eén van de zinnen op de muren die mij bijbleef is: "Nothing is hidden, but the multitude masks whatever it is I do not want to make public." Er is dus wel degelijk iets om te verhullen. Is het de angst? De leegte? De eenzaamheid? Of de angst voor de eenzaamheid én de leegte? Zelfs in tekeningen waar hij zichzelf tussen vrienden plaatst, lijkt hij de toeschouwer, degene die in zijn eigen hoofd verdwijnt. Zelfs in zijn overvolle doeken gaapt het zwart.

Donoogo Tonka is een beklijvende rondreis in een bijzonder hoofd. Alle werken zijn schitterend uitgevoerd, zoals we dat van Rinus Van de Velde gewend zijn. Wat een cadeau dat ik er zomaar binnen mocht. Vrolijk ben ik er niet van geworden. Maar er is zo veel meer dan vrolijkheid alleen. Gun het uzelf. U hebt nog tijd tot 5 juni.