Een oplossing vinden voor sans-papiers is onze morele plicht

Als negenjarige las ik Otje van Annie M.G. Schmidt. Het boek ging over Otje en haar vader Tos, die kok is in een hotel. Tos heeft geen papieren en wordt slecht behandeld door zijn baas. Bovendien worden Otje en haar vader overal weggejaagd en soms zelfs achtervolgd door een politieagent met hond. Door zijn uitzichtloze situatie en de zoektocht naar papieren krijgt Tos mentale problemen en wordt hij zelfs even opgesloten in een instelling.

Als kind wist ik nog niets over asielprocedures, mensen zonder wettig verblijf, of zwartwerk en uitbuiting, maar ik herinner me nog wel heel levendig het gevoel van onrechtvaardigheid. Tos vecht niet alleen voor zijn eigen levensonderhoud, maar wil ook een goede vader zijn voor zijn dochter en botst tegen een onoverzichtelijke en willekeurige bureaucratie (‘Kompjoetergebouw’ in het boek).

Zoeken naar oplossing

Dertig jaar later brengt de confrontatie met de hongerstakers in de Begijnhofkerk me terug naar mijn negenjarige zelf. Alleen ben ik nu geen kind meer, maar een Kamerlid en heb ik de plicht me uit te spreken over mensen zonder wettig verblijf. Ook zonder de pandemie was hun situatie precair, maar de coronacrisis heeft dat nog verslechterd. Door de lockdowns verloren ze hun inkomsten. Sommigen werden dakloos. Terwijl de regering maatregelen nam om de impact van de coronacrisis te verlichten, werden zij volledig over het hoofd gezien.

Die bijzondere context moeten we onthouden als we zoeken naar een oplossing. En dat moet meer zijn dan zeggen: “Dien een individueel dossier voor regularisatie in”. De inrichting van een neutrale zone waar mensen zonder papieren juridische bijstand kunnen krijgen, is een eerste stap in de goede richting. Daarnaast moeten we zoveel mogelijk financiële en formalistische drempels wegnemen om een regularisatieaanvraag in te dienen.

Pijnpunten van wetgeving

We moeten ook nagaan hoe het komt dat er in ons land zoveel mensen zonder papieren zijn. De Vivaldi-regering maakt werk van een nieuw migratiewetboek. Vluchtelingenwerk Vlaanderen legde in haar bijdrage alvast de pijnpunten van de huidige wetgeving bloot. Het kluwen aan procedures, de schijnbare willekeur van de beslissingen en het gebrek aan rechtszekerheid staat een efficiënte en rechtvaardige behandeling van verblijfsverzoeken in de weg én ondermijnt het vertrouwen in de bevoegde overheidsdiensten dat ook nodig is om het gesprek rond terugkeer op een constructieve manier te kunnen voeren.

Het verhaal van Otje kent een happy end. Tos krijgt papieren door een onverwachte beslissing van de burgemeester. Uiteindelijk kan hij als vrij man zelfs een lening aangaan om het hotel waar hij werkte, te kopen. Of de sans-papiers een toekomstperspectief krijgen, valt nog af te wachten. In ieder geval heeft de politiek de morele plicht om een oplossing te vinden. Wie hongerstakers nodig had om het debat te voeren over mensen zonder papieren, was de afgelopen jaren ziende blind.