‘Doe wel en zie niet om’ is de enige manier om in het politieke leven te staan

Vincent Stuer is schrijver en werkt in het Europees Parlement. Hij schrijft in eigen naam. Stuer is de auteur van Hoogmoed - Van Verdinaso tot verzet. Zijn column verschijnt tweewekelijks, afwisselend met Mark Elchardus.

Al weken wordt er bij ons thuis niet meer afgewassen zonder The Prime Ministers, de podcastreeks van Iain Dale waarin alle vijfenvijftig Britse premiers van de voorbije drie eeuwen hun plaats krijgen. Sinds Kris Hoflacks boek De premier is er zelfs helemaal niet meer afgewassen, maar gelukkig beperkt die zich tot de jongste zestien bewoners van ‘De 16’.

Er is iets eindeloos fascinerends aan al die mannen (3 op de 71 zijn vrouwen) die er alles aan doen om, in de woorden van Benjamin Disraeli, “the top of the greasy pole” te bereiken, om daar dan onherroepelijk en onverbiddelijk weer van af te glijden.

Fascinerend hoe snel het voorbij is. Oud-premier Théo Lefèvre kreeg op zijn ziektebed een ruiker waaraan een kaartje was blijven hangen: “Bloemen zo snel mogelijk bezorgen omdat de bestemmeling niet lang meer te leven heeft.” Dat mag aan de overwinningsboeketten bij de meeste eerste ministers ook blijven hangen.

Fascinerend hoe relatief de macht van een premier is, naar eigen zeggen. Lord Salisbury begon eind negentiende eeuw met tegenzin aan zijn opdracht, “de nauwlettend in de gaten gehouden sleur die men spottend ‘macht’ noemt”. (En Salisbury was nochtans een echte conservatief: niet de faux-filosofische xenofobie die tegenwoordig onder die vlag vaart, maar iemand die hoopte met zijn regering zo onopvallend mogelijk zo weinig mogelijk te gaan doen.) Anderhalve eeuw later echoot Ruben Lecok, de hoogbegaafde jonge kabinetschef die de huidige premier schraagt: “Soms denk ik dat Alexander de minst machtige mens van België is.”

Het onontkoombare parfum van eindigheid en beklemming benevelt regelmatig de geesten in De 16 of 10 Downing Street. Paranoia maakt aan vele succesverhalen een eind. ‘Doe wel en zie niet om’ is de enige manier om in het politieke leven te staan, maar dat lijkt een onmogelijk evenwicht. Wie te bespiegelend is, mist slagkracht: Mark Eyskens levert een van meest aantrekkelijke zelfportretten in De premier, maar was net daardoor volgens collega Vanden Boeynants ongeschikt om het te zijn: “Hij praat te graag en te veel.” Maar wie te weinig afstand neemt, verdrinkt in zelfmedelijden, zoals de deerniswekkende gesprekken met Martens of Tindemans aantonen.

Dictators of bestuurders

Politiek analist Walter Bagehot (1826-77) onderscheidde twee soorten politici: ‘dictators’ – waarmee hij in het pre-Charlie Chaplin-tijdperk nog gewoon letterlijk bedoelde: iemand die zijn zin dicteert aan zijn omgeving – en ‘administrators’ of beheerders. De eersten stralen autoriteit en originaliteit uit, de laatsten hebben meer subtiele talenten: “Een echt goede beheerder denkt niet alleen aan vandaag maar aan morgen, doet niet alleen wat hij moet maar wat hij wil doen, is mee met het hoogste politieke denken van zijn tijd en overtuigt zijn tijdvak om erdoor geregeerd te worden – om hem toe te laten het te verpersoonlijken in beleid en in de wet.”

België is bij uitstek een land waar ‘administrators’ gedijen, genre Gaston Eyskens of Jean-Luc Dehaene. Twee keer werd een premier echt in het zadel gehesen als de man met wie alles anders zou worden, Tindemans en Leterme. Twee keer liep het met man en land slecht af.

In The Prime Ministers leidt de laatste vraag, wie de grootste eerste ministers waren, tot boeiende bedenkingen. Bij de Belgen is ze gewoonweg onbeantwoordbaar. Toch is het onderscheid tussen Westminster en de Wetstraat kleiner dan verwacht: de macht is overal veel minder eenduidig dan ze lijkt, en de beste politici zijn altijd mensen die hun tijdvak voelen, verhalen en verpersoonlijken.

Als je de macht niet kan grijpen, moet je ze zelf vormen. Dat beseft ook Alexander De Croo als hij jonge politici aanraadt “vroeg of laat voluit te gaan… Of je wint of verliest, is minder belangrijk, maar als je dat nooit doet, mis je de geloofwaardigheid om een sterke leider te worden.” De premiers die beklijven, hebben iets roekeloos, dat het zomaar besturen tegenspreekt. Het voorbeeld dat nooit heeft mogen zijn is Charles Michel, die van zijn ongeziene Zweedse gok nooit een succes heeft kunnen maken door de historische onwil of – laat me positief blijven – legendarische onkunde van de partij die hem die aanpraatte.

Maar ook de macht van het verhaal is des te belangrijker. Een premier moet volgens Dehaene vooral “zin voor synthese hebben”, een narratief van hoe de wereld draait en wat de rol van zijn politiek daarin is. Mark Eyskens spreekt van politieke pedagogie. Het erkennen van de beperkingen is een voorwaarde om je te laten kennen als machtsmens.

Zeker nu: dit land smacht naar een realistische visie op macht, en wat je daarmee als toppoliticus kan betekenen.