‘Die vrouw,’ zei de dertienjarige, terwijl ze naar de juichende Sigrid Kaag wees, ‘die lijkt me wel oké’

Ivo Victoria is schrijver van Alles is oké. Hij woont en werkt in Amsterdam. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

Woensdagavond lag ik op de bank te kijken naar de verkiezingsuitslagen op de Nederlandse televisie. De dertienjarige kwam erbij liggen. Ze vroeg: “Op wie zou jij gestemd hebben?” Ik woon al negentien jaar in Nederland en betaal er netjes belastingen, maar stemrecht heb ik niet. Gek eigenlijk, maar dit terzijde.

“GroenLinks”, zei ik.

“Waarom?”, vroeg ze.

“Voor jou”, zei ik. En ik begon aan een wat vaag betoog over redelijkheid, rechtvaardigheid en klimaat maar het was dan ook al laat. De dertienjarige knikte en zweeg.

Op de dag voor de verkiezingen ging er op internet een filmpje viraal met hashtag #nooitmeerRutte. Een snedig gemonteerde opsomming van tien jaar VVD: huurverhogingen, stijgende huizenprijzen, woningnood, verdubbeling van het aantal daklozen, meer gezinnen naar de voedselbank, hogere zorgkosten, hardvochtig overheidsbeleid met als ‘hoogtepunt’ de toeslagenaffaire waarbij 30.000 gezinnen ten onrechte als fraudeurs werden gezien. Groeiende kansenongelijkheid in het onderwijs, lerarentekort, studieschulden, besparingen in de zorg, uitholling van de cultuursector en het sociale huurstelsel.

En dan werden de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen in Groningen en het wankele coronabeleid in dat filmpje niet eens genoemd, net zomin als het uitkleden van de sociale advocatuur waardoor de slachtoffers van de toeslagenaffaire zich niet tegen de overheid konden verweren. Het resultaat is bekend: Rutte won afgelopen woensdag met vlag en wimpel en drie zetels winst. D66 vrat de traditionele linkse partijen op en extreemrechts werd groter dan ooit.

Je zou het onbegrijpelijk kunnen noemen. Maar wat zo’n viraal filmpje natuurlijk niet laat zien is dit: 90 procent van de Nederlanders zegt gelukkig te zijn. Het land heeft een van de sterkste economieën van Europa. Het overheidsapparaat en de infrastructuur zijn op hoofdlijnen uitstekend geregeld. Zeker, er gaan dingen fout, en goed fout ook. Maar de meeste Nederlanders hebben het prima. Wat dit dus ook zegt: de meeste Nederlanders kan het niet zoveel schelen als een minderheid het slachtoffer wordt van het beleid dat in dat filmpje werd samengevat.

Als je het zoals Rutte tien jaar lang over een ‘kleine overheid’ hebt, mensen voorhoudt dat ze hun éígen verantwoordelijkheid moeten nemen en ‘zelfredzaam’ moeten zijn, plant je een beeld van het leven in het hoofd van je burgers dat zegt: alles wat je hebt is je eigen verdienste en alles wat misgaat is je eigen schuld. Je faciliteert er, kortom, plat egoïsme mee.

Combineer dat met de vreemdelingenhaat van de PVV die de VVD steeds meer naar rechts dreef en voeg er de onzekerheid van de coronacrisis aan toe, en je kan het de meeste mensen niet eens kwalijk nemen dat ze zich niet meer kunnen of willen realiseren dat er zoiets als pech of structurele ongelijkheid bestaat.

Geen wonder dat de slachtoffers zich in wanhoop tot de extremen wenden. Aan de radicale linkerzijde wonnen antiracismepartij BIJ1 en Partij voor de Dieren, aan de extreme rechterzijde werd het kleine verlies van de PVV ruimschoots gecompenseerd door het nieuwe JA21 en het antivaxracisme van Forum voor Democratie. De redelijkheid en nuance van de traditionele linkse partijen ogen in deze dynamiek irrelevant en krachteloos, net zoals de begrippen rechtvaardigheid en ongelijkheid na tien jaar Rutte hopeloos naïef klinken in de oren van de meerderheid.

“Ik zou ook D66 gestemd hebben”, zei de dertienjarige plots.

“Waarom?”, vroeg ik.

“Weet niet”, zei ze.

“Probeer eens”, zei ik.

Ze keek even voor zich uit, met de lege blik die dertienjarigen tot in de perfectie beheersen.

“Die vrouw”, zei ze, terwijl ze naar de juichende Sigrid Kaag wees. “Die lijkt me wel oké.”

Ik vermoed en vrees dat dit exact is wat de meeste linkse kiezers afgelopen woensdag hebben verzucht voordat ze van GroenLinks, PvdA of SP naar D66 switchten, een partij die zichzelf progressief noemt maar tegen de opvang van 500 vluchtelingen uit Moria stemde en tegen structureel betere beloning in de zorg, terwijl ze economisch gezien allerminst sociaal uit de hoek komt.

Maar dat zei ik niet tegen de dertienjarige. Kaag was een revelatie in deze campagne, net als andere vrouwelijke lijsttrekkers zoals Lilianne Ploumen (PvdA), Esther Ouwehand (Partij van de Dieren) en Lilian Marijnissen (SP). De manier waarop ze debatteerden – sereen, hoffelijk en scherp – was een verademing, en stemde wel degelijk hoopvol. Dus dat rolmodel en die hoop, nee, die ga ik mijn dertienjarige niet ontnemen. In de komende vier jaar dreigt er al genoeg voor haar en haar toekomst verloren te gaan.