De weigering van excuses aan de vroegere kolonies toont het niet zo subtiele verschil tussen politieke moed en politieke lafheid

Bart Eeckhout is hoofdcommentator van De Morgen.

Misschien is de opstelling van een canon van de Belgische of Vlaamse geschiedenis toch niet zo’n fout idee. In zo’n wetenschappelijk verantwoorde canon zou alleszins plaats geruimd moeten worden voor een hoofdstuk over het koloniale tijdperk van dit land. Uit de discussie in de Congocommissie van de Kamer, over excuses die er dus niet gaan komen, blijkt immers dat het bij velen in dit land treurig gesteld is met de kennis over die periode.

Voor menig Belg of Vlaming is het blijkbaar eenvoudig. Wat misging ginds, is de schuld van Leopold II, onder wiens schrokkerig en nietsontziend private regime zich een massaslachting met genocidaire omvang ontrolde in Congo. Maar dat is te eenvoudig gedacht.

Toen België de kolonies in Midden-Afrika overnam van zijn misdadige koning, milderde het bloedvergieten wel, maar bleven er voldoende problemen met uitbuiting, mishandeling en de racistische verknechting van de lokale bevolking. Niet alles uit de koloniale tijd is plots donker en fout, maar de problematische machtsverhouding en het misbruik daarvan zijn helder.

Net als Nederland voordien heeft ook België de gigantische welvaartsopstoot van zijn eigen geïndustrialiseerde Gouden Eeuw, in de 19de eeuw, mede te danken aan het onttrekken van grondstoffen uit en het inzetten van goedkope werkkracht in gekoloniseerd gebied. Rijkdom en hiërarchie die tot vandaag in stand blijft, is toen gecreëerd, over de rug van velen die daar weinig voor terugkregen. Erkenning van die geschiedenis zou niet te veel gevraagd mogen zijn. Excuses zouden er het logische gevolg van mogen zijn. Wat de koning of de bedrijfslobby daar verder ook van mogen denken.

Wat nu blijft hangen, is een vernedering die aan de historische pijn wordt toegevoegd. Dat is een pijnlijk bewijs van empathisch onvermogen. Dan gaat het er plots over dat wij hier en nu niets te maken hebben met het wangedrag van toen. Een bijzonder vreemd argument uit de mond van sommige politici die voortdurend roepen dat onze gemeenschap juist gevestigd is op een gedeelde lotsverbondenheid en geschiedenis.

Ach, mensenlief, het gaat niet om jou of mij. Het gaat om erkenning van historisch leed en de start van een gesprek over de toekomst, onder gelijken. Willy Brandt droeg als voormalig verzetsman geen verantwoordelijkheid voor het naziregime of de Holocaust. Het weerhield hem er niet van om in 1970 in Warschau een knieval te maken. Ziedaar het niet zo subtiele verschil tussen politieke moed en politieke lafheid.

Ook het argument dat excuses leiden tot herstelbetalingen klinkt mager en lafjes. Dat het ene het gevolg is van het andere wordt ernstig betwijfeld. Het is van een bittere ironie dat uitgerekend op de dag van het Belgische njet de Nederlandse premier Rutte wel helder en open excuses aanbood voor de slavernij in gekoloniseerd gebied. Nederland noch Rutte staat erom bekend wilde boekhoudkundige risico’s te nemen. Ook het riedeltje van de herstelbetaling is niet meer dan een weigering. Een weigering om in de spiegel te kijken, zovele decennia later.