De vraag is niet zozeer hoe je competente vrouwen aan de top krijgt, maar hoe je incompetente mannen er weg krijgt

Vincent Stuer is schrijver en theatermaker. Hij werkte als woordvoerder in het Europees Parlement. Hij schrijft tweewekelijks voor deze krant, afwisselend met Mark Elchardus.

Er zit tragiek in Hillary, de vierdelige documentaire op VPRO. Onder de evidente ultieme tragedie – zij was karakterieel ‘onbetrouwbaar’ volgens de man wiens leugenteller volgens de Washington Post op 18.000 staat – schuilen vele kleine.

Het persoonlijke: de film is merkelijk begonnen als een aanloopje naar haar presidentschap, maar het liep een beetje anders. Het wispelturige van de publieke opinie: Hillary schetst een beeld van een dappere jonge vrouw die haar tijd voor is, maar er uiteindelijk door wordt ingehaald – als een surfer die een golf pakt nog vóór anderen die gezien hebben, een tijd lang prachtig doorheen de krul glijdt, om er dan zonder genade door verpletterd te worden. Maar Amerika’s botte afwijzing van Hillary Clinton is vooral het tragische verhaal van hoe een maatschappij naar macht kijkt: de verkiezing van 2016 heeft het glazen plafond gebetonneerd, en er zullen nog vele verkiezingen plaatsvinden voor een partij het nog eens aandurft een vrouw naar voor te schuiven.

Amerika heeft gesproken: macht is een man.

Standaardman

Macht is een man in een blauw pak.

‘Default Man’, noemt de buitengewone beeldende kunstenaar Grayson Perry het. Perry is een aanfluiting van standaard-mannelijkheid: een heteroseksuele travestiet, een pottenbakker op een roze motor, een meisjesman die zijn leven lang nadenkt over wat dat inhoudt: man zijn. Het stereotype beeld is sterker dan ooit, schrijft hij in The Descent of Man, en dat is tragisch.

Standaardman blijft ons beeld van kracht bepalen. Een donkerblauw pak en lichtblauw hemd verhullen zijn buikje (want de standaardman eet rood vlees, en werkt veel te hard om elke dag te fietsen), hij spreekt veel, zegt weinig en twijfelt nooit, en daarin ligt het geruststellende. Terwijl alles verandert, blijft alleen standaardman dezelfde. Terwijl alles verschuift, blijft hij aan de macht. Want als we niet willen of kunnen kiezen, vallen we op hem terug. Kijk door troebele glazen naar Paul Magnette, Kristof Calvo en Dries Van Langenhove en je ziet drie keer dezelfde man. Kijk naar voorzittersdebatten in alle landen en de kans is groot dat de weinige vrouwen op het podium hetzelfde ideaalbeeld benaderen: zware stem, donkerblauw pak. Kracht is mannelijk, ook voor vrouwen.

‘Default’ betekent ook: failliet, verzuim, het niet waarmaken van een belofte. Ons beeld van macht is achterhaald. Lang voor Trump was het al genoegzaam bekend dat we gewoonlijk de verkeerde mensen kiezen om ons te leiden, of het nu in een bedrijf, de politiek of het bestuur van de hondenschool is. ‘What convinces is conviction’, was het mantra van Lyndon Johnson, een alfamannetje dat het wel tot president schopte. Zijn meest kenmerkende eigenschap was dat hij eerst zichzelf kon overtuigen – het deed er niet toe van wat of hoe – en daarna alle anderen die overtuigd moesten worden.

De golf die Clinton verpletterde is deze: als we geen zekerheden meer kennen, vallen we terug op mensen die alles met zekerheid weten.

Glazen vloer doorbreken

Slecht leiderschap is de regel, schrijft bedrijfspsycholoog Tomas Chamorro-Premuzic in de Harvard Business Review. De vraag is niet zozeer hoe je competente vrouwen aan de top krijgt, maar hoe je incompetente mannen er weg krijgt. Dwing leiders om macht te delen en de besluitvorming open te trekken, laat ruimte voor twijfel en beperkingen, waardeer empathie en expertise en erken dat wie zwijgt soms de verstandigste rond de tafel is. Het glazen plafond kan alleen van bovenaf doorbroken worden, aan de kant die standaardmannen nog altijd vaste grond onder de voeten biedt, zonder dat ze daar ooit iets voor hoeven te doen.

De landen waar vrouwen wel doorbreken, zoals de Scandinavische, hebben niet toevallig een ander beeld van politiek: geen spel van winnen of verliezen, maar een publieke zaak die je best niet uitbesteedt aan de luidst roepende. Ook Angela Merkel staat symbool voor een soort politiek, als antipode van die andere Rijkskanselier, die alles en iedereen had overrompeld.

Al die ‘echte’ mannen waren ooit geschikt voor eenvoudige problemen (bizon, knuppel, dood of eten) maar tegenover ingewikkelde en onkenbare vraagstukken staan ze machteloos. Die vragen om leiderschap dat luistert voor het spreekt, dat mensen overtuigt in plaats van te overdonderen.

Premier Wilmès, duidelijk nog op zoek naar een vorm van leiderschap die bij haar en bij het moment past, zou de norm kunnen verleggen. De coronacrisis is een toonvoorbeeld van een probleem dat niet door standaard-leiderschap aangepakt kan worden. België vraagt sowieso om een fijnzinnige politieke motoriek, die alfa-aapjes niet hebben. Gezag kan net zo goed een vrouw zijn, samen met een man in een veelkleurige trui.