De oorlogskoorts weerlegt zowat elke mythe over de vredevolle globalisering die in de jaren 90 nog werd rondgebazuind

Anton Jäger is historicus van het politieke denken aan het Leuvense Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Zijn column verschijnt tweewekelijks op woensdag.

“We voeren een oorlog tegen Rusland, niet tegen elkaar.” Aldus sprak Duits minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock vorige week dinsdag op een evenement in het Straatsburgse parlement. Als freudiaanse verspreking kon het tellen. De groene minister zei luidop wat in vele kringen al lang als ongemakkelijke waarheid geldt: de confrontatie tussen Rusland en Oekraïne overstijgt al een tijd die van een bevrijdingsoorlog die zich tot het oosten van Europa beperkt. Beleidsmakers als Baerbock spreken van hun kant openlijk van een conflict by proxy tegen Rusland: een poging om de NAVO-macht binnen Europa uit te breiden en te vergrendelen, en Rusland kritiek te verzwakken. Lange en oude tradities van militaire neutraliteit, in Zweden en Finland, werden in enkele weken opgeborgen.

De vredesbeweging ligt zowel in de VS als in Europa op apegapen. De meeste protesten in Brussel werden opgezet door Poolse inwijkelingen, die afbeeldingen van luipaarden droegen die ‘bevrijding’ behoefden – een verwijzing naar het kleine aantal Leopard-tanks dat Duitsland nu naar Oekraïne zou sturen, maar waarmee er symbolisch wel een verse grens wordt overschreden in de escalatie.

Die spiraal schept nu een aanzuigeffect. Kort nadat Duits bondskanselier Olaf Scholz de tankleveringen had aangekondigd, lanceerde Oekraïens president Zelensky een oproep voor gevechtsvliegtuigen. Lockheed Martin gaf al aan dat het bereid is om de vliegers te leveren, nadat het zich het voorbije jaar al gretig aan de trog van de oorlogscontracten had gelaafd. Amerikaans president Biden ziet dat alsnog niet zitten.

De invasie was en is uiteraard van exclusief Russische makelij. Enerzijds wilde Poetin om een verdere uitbreiding van de Amerikaanse invloedssfeer in het Oosten van Europa in te dammen. Na een zoveelste militair akkoord in 2021 was het duidelijk, zoals historicus Stephen Kotkin stelde, dat “Oekraïne niet in de NAVO zit maar dat de NAVO wel in Oekraïne zit”. Anderzijds zat er ook een economische kant aan de inval. De Russische economie is, mede door haar catastrofale dip in de jaren 90, een mengsel van industrie en grondstoffenexport. De winsten van die export financieren een precair sociaal model. Bij gebrek aan energiewinsten moet er nu en dan een patriottisch fabeltje worden opgedist.

Tegelijkertijd heeft NAVO-lidmaatschap ook financiële voordelen. Een land in de Atlantische alliantie kan zich op een artikel beroepen dat externe invasies met een nucleaire respons beloont. Toegang tot de Europese Unie wordt daarmee minder riskant. Een land dat zijn brede reservoir aan arbeidskrachten – zowat de enige troef die Oekraïne uit de jaren 90 erfde – aan Duitse en Poolse werkgevers wil uitlenen, krijgt nu bescherming voor die beslissing. Zowel militair als economisch had Poetin alles te verliezen bij de Oekraïens-westerse koppeling.

Aan de Amerikaanse kant spelen er nu andere motieven voor verdere escalatie. De Oekraïense invasie blijkt handig om de militaire macht in Europa te versterken. Europeanen hun deel van het budget te laten bijdragen. Dat heeft ook economische voordelen. De Russische sancties maken niet alleen Europese bedrijven afhankelijk van Amerikaans aardgas. Tegen woekerprijzen moeten de Europeanen nu de laatste snufjes in de oorlogskunde kopen van Koreaanse of Amerikaanse producenten, die door de nieuwe contracten worden gestipuleerd. Zulke contracten laten zich niet eensklaps herschrijven.

Globaal loopt het Amerikaanse schaakbord breder. In Washington laten zich allengs twee kampen ontwaren rond de invasie. Het eerste is dat van de idealisten. Als erfgenamen van de unipolaire jaren 90 zijn hun voornaamste herinneringen aan Rusland als wereldmacht een dronken Boris Jeltsin in de straten van Washington. Daar wordt er openlijk van een ‘dekolonisering’ van Rusland gesproken – iets wat de denkers in kwestie niet direct toepassen op een protectoraat als Puerto Rico. Het andere kamp probeert het geopolitieke hoofd wat koeler te houden. Beide kampen delen wel een stille consensus: de nood aan Chinese omcirkeling in het komende decennium. Voor de realisten is Rusland in essentie een afleiding van de ware dreiging – de Chinese Communistische Partij. In hun ogen hadden de VS daarbij beter een bondgenoot in Rusland gezocht.

De huidige oorlogskoorts weerlegt ook zowat elke mythe over de vredevolle globalisering die in de jaren 90 nog werd rondgebazuind. Ook eind negentiende eeuw werd er gepretendeerd dat toenemende handelsbanden tussen Duitsland en het Verenigd Koninkrijk een wereldoorlog onmogelijk maakten. De ‘interdependentie’ was ver genoeg gevorderd, en de doux commerce zou haar werk doen. Een generatie later werd er grimmig gelachen over dat optimisme – in een wereld die nog nooit van Hiroshima of Nagasaki had gehoord.