De mythe van de sterke vrouw die niet klaagt is dwingend en dodelijk tegelijk

De slachtofferrol, sommige vrouwen hebben er genoeg van. Volgens Delphine Lecompte (DM 15/1 en DM 23/1) zijn vrouwen geen heilige kwezels en doen ze niet onder voor mannen in geweld, rancune en perversiteiten. Ze zijn sterk genoeg om zonder wederzijdse toestemming hun ‘mannetje’ te staan in de duistere spelonken van de erotiek. Het transgenderisme heeft volgens haar ook ‘het conflict tussen man en vrouw’ opgelost; we zijn aanbeland in de post-gender realiteit van complexe individuen. Sophie Lodewijks (DM 20/1) liet in reactie op het essay ‘Van Big Brother tot Kaat Bollen: wanneer houdt dat oordelen over vrouwenlijven nu eens op?’ dan weer weten dat het feminisme al lang haar doelen bereikt heeft. Het eindeloos oprakelen van de onderdrukking plaatst ons telkens opnieuw in een slachtofferrol en maakt ons zwak, ‘ons leven wordt niet gelimiteerd door anderen, dat doen we helemaal zelf.’ Ze roept op tot positief denken en ‘de erkenning van de sterke vrouw’.

Lecompte en Lodewijks nemen hier een radicaal individualistische positie in. Ze herleiden het politieke tot individuele psychologie en negeren de sociale realiteit door te focussen op individuele ervaringen. Met een boutade zou je kunnen stellen dat ze het politieke tot het persoonlijke reduceren, terwijl het feminisme stelt dat het persoonlijke politiek is. Een feministisch engagement vraagt dat we onze individuele ervaringen aftoetsen aan de sociale realiteit. Wanneer je dit doet, kan je niet anders dan concluderen dat onrecht nog steeds disproportioneel vrouwen treft.

Vrouwen verdienen in België nog steeds minder voor dezelfde functie. Bijna een op vijf meisjes in België is voor haar 18de verjaardag het slachtoffer van gedwongen seksuele contacten of relaties. Een op drie vrouwen krijgt in haar leven te maken met fysiek of seksueel geweld,. Een op zeven Belgische vrouwen onderging in de de voorbije 12 maanden ten minste één daad van geweld door een (ex-)partner. 85 procent van alle vrouwen werd al lastiggevallen op straat. Bovendien dienen vrouwelijke slachtoffers van geweld slechts in 13,9 procent van de gevallen een klacht in. Bij het zoeken naar investeerders voor start-ups wordt exact dezelfde pitch beter beoordeeld als hij door een man gebracht wordt. Vrouwen krijgen bij sollicitaties andere - minder relevante - vragen dan mannen. In reclame worden overwegend vrouwenlichamen geobjectiveerd. Armoede is vrouwelijk en een op tien vrouwen in Vlaanderen heeft geen geld om tampons te kopen. Doordat ze minder betrokken zijn bij proeven, werken sommige medicijnen niet bij vrouwen of berokkenen ze hen schade. In oktober werd in Polen de al strenge abortuswet verder verstrengd ondanks massale protesten en stakingen van vrouwen. Jongvolwassen meisjes die ervoor kiezen de hijab te dragen zijn op sommige scholen niet welkom. Hoezo het lichaam van vrouwen is geen oorlogsterrein?

Vrouwen zijn slachtoffers. We beseffen dat deze ‘negatieve eindbalans’ pijnlijk om te lezen is, maar tegen de feiten in beweren dat vrouwen gewonnen hebben wat er te winnen viel, tovert deze wantoestanden nog niet weg. Wanneer Lecompte optimistisch stelt dat het transgenderisme het conflict tussen man en vrouw opgelost heeft, dan negeert ze bijvoorbeeld de discriminatie en het disproportionele geweld tegen trans en non-binaire personen. Wie niet conformeert aan de verwachtingen, rolmodellen en stereotypen van gender betaalt daar nog steeds een prijs voor. Discriminatie op de huur- en de arbeidsmarkt, fysiek en verbaal geweld, verhoogd risico op PTSS. Het binaire gendersysteem reguleert nog steeds de reproductieve arbeid en de machtsrelaties, en vrouwen trekken aan het kortste eind.

De mythe van de sterke vrouw die niet klaagt is dwingend en dodelijk tegelijk. Het zorgt er tot op vandaag voor dat vrouwen die slachtoffer zijn van seksisme, grensoverschrijdend gedrag en geweld nog steeds denken dat het zwak is om aangifte te doen of een klacht in te dienen. Want: man up, klaag niet. Gelijkaardige mechanismen zien we terug in andere vormen van discriminatie. Mensen die racisme aanklagen worden ook weggezet als zwak: “jullie zijn overgevoelig, kom op, positief zijn!” ‘Sterk zijn’ is een problematisch ideaal dat voorbijgaat aan het feit dat je niet kan rijzen als onrecht je telkens naar beneden haalt. Maar ook het zelfmedelijden waar vrouwen zich in zouden wentelen is een mythe. Durven inzien en erkennen dat je onrecht wordt aangedaan vraagt veel moed. En hoe krachtig is het niet om tegen de stroom in iets aan te klagen? Steeds weer op dezelfde nagel kloppen, een klacht indienen, eventueel een rechtszaak doorstaan, enkel en alleen omdat je wilt dat het anderen na jou niet zou overkomen. Wantoestanden aanklagen is geen verhaal van zieligaards die in een hoekje zitten kniezen. Het is hard labeur, en beloont ons met inzichten. Het is wat we activisme noemen en maakt ons weerbaar.

Zoals elke sociale strijd heeft de feministische drie kenmerken: onderdrukking beschrijven en onderzoeken (zodat onrecht inzichtelijk en herkenbaar wordt); deze onophoudelijk en luidruchtig aanklagen (zodat het wint aan zichtbaarheid en op de politieke agenda komt); en tenslotte werken aan verandering, in alle domeinen van ons samenleven. Deze aspecten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het framen van vrouwen die mistoestanden aanklagen als vrouwen die zich in “die oude, vertrouwde deken van zelfmedelijden wikkelen” zoals Sophie Lodewijks schrijft, heeft daar geen plaats in.

Feminisme vraagt dat we verder kijken dan de individuele positie. De strijd is pas gestreden is wanneer er gelijkheid is voor alle vrouwen. Ook voor trans vrouwen, dikke vrouwen, zwarte vrouwen, arme vrouwen, zieke vrouwen, huisvrouwen, moslimvrouwen, sekswerkers, lesbische vrouwen, vrouwen met een handicap, alleenstaande moeders ... Voor vrouwen die niet door het glazen plafond breken. En voor vrouwen die de scherven opruimen van zij die er nietsontziend door gaan. Voor alle vrouwen wiens lichaam hen er dagelijks aan herinnert dat onrechtvaardigheid reëel is.