De mensen zijn boos, maar ze hebben El Kaouakibi zelf aangesteld als parlementslid

Weinig politici maken zich zo nuttig als Sihame El Kaouakibi. Eerder dit jaar plaatste ze eigenhandig de problematiek van de partijfinanciering hoog op de agenda. Kan het zomaar dat de partijen de campagne van verruimingskandidaten financieren met het geld van de belastingbetaler? Het schandaal rond haar vzw’s deed ons nadenken over de criteria voor het toekennen van subsidies. En vandaag zwengelt ze het boeiende debat aan over het statuut van de parlementsleden.

De verontwaardiging over haar absenteïsme in het Vlaams Parlement is groot. De mensen zijn boos. Maar moeten ze niet vooral boos zijn op zichzelf? Want het zijn diezelfde boze mensen, of toch een aantal daarvan, die El Kaouakibi in 2019 hebben aangesteld als parlementslid. Blijkbaar heeft het electoraat toen een inschattingsfout gemaakt. Het heeft iemand naar het parlement gestuurd die zich kennelijk niet zoveel gelegen laat aan de taak van volksvertegenwoordiger.

Ik weet het wel, in de praktijk zijn het de politieke partijen die de parlementsleden aanduiden. Dat is echter een te goedkoop excuus. De kiezers hoeven niet lijdzaam te ondergaan wat de partijtop beslist. Ze kunnen perfect hun voorkeurstem gebruiken om daartegen in te gaan.

Witte konijnen worden zelden goede parlementsleden. Ze aarden meestal niet in het parlement en geven er snel de brui aan. Dan zou je denken dat de kiezer zijn lesje wel heeft geleerd. Liever een solide veteraan in het parlement dan een geparachuteerde nieuwkomer die nog niets bewezen heeft in de politiek. Helaas laten de kiezers zich telkens opnieuw bedwelmen door de sterrenstatus van die beroemdheden. Ze tuinen er steeds weer in. Dat is natuurlijk hun democratisch recht. Maar als het misloopt, dan is het: eigen schuld, dikke bult.

Alleen zien de mensen dat anders. Ze vergelijken de parlementsleden met zichzelf. Ik zou zoiets niet moeten proberen op mijn werk, zeggen ze. Volksvertegenwoordigers gelijkstellen met de gewone man, dat lijkt op het eerste gezicht zeer democratisch. In feite is het juist het omgekeerde. Het speciale statuut van de parlementsleden dient precies om de democratische keuze van de gewone man zoveel mogelijk te beschermen.

Parlementsleden worden aangesteld en afgezet door het soevereine volk, en door niemand anders. Ze staan daardoor boven en buiten de normale regels van het arbeidsrecht. In zekere zin vervullen ze een sacrale rol. Parlementsleden zijn geen gewone werknemers die moeten worden geëvalueerd, gecontroleerd, gesanctioneerd en desnoods afgezet. Elke stap in die richting opent de deur naar misbruik, waarbij arbitrair wordt ingegrepen in de samenstelling van het parlement.

Dat neemt niet weg dat de frustratie van de kiezer begrijpelijk is. Als een werkgever iemand aanwerft die vervolgens constant afwezig is onder allerlei voorwendsels, dan kan hij of zij die stante pede ontslaan. Maar de kiezer moet wachten tot 2024 om de fout recht te zetten. Bovendien zal El Kaouakibi dan wellicht geen kandidaat meer zijn. De kiezer kan zich dus enkel afreageren door niet meer te stemmen voor de partij die haar naar voren heeft geschoven. Maar dat is, zoals gezegd, niet helemaal eerlijk. Want de finale verantwoordelijkheid lag bij de kiezer zelf.

Sommigen denken daarom aan een recall referendum zoals in de Verenigde Staten. Je zou je inderdaad kunnen voorstellen dat een bepaald percentage kiezers in een provincie een petitie kan indienen om een parlementslid uit het ambt te ontzetten. Dan zouden alle kiezers in die kieskring daarover vervolgens kunnen beslissen via een referendum. Gaat een meerderheid akkoord met de afzetting, dan zou het betrokken parlementslid best worden vervangen door de opvolger. Op die manier blijft de partijpolitieke samenstelling van het parlement dezelfde en is er geen gevaar dat de regering de meerderheid verliest.

Institutioneel gezien zou dit echter heel wat voeten in de aarde hebben. Het gevaar is ook niet denkbeeldig dat partijen het systeem zouden misbruiken, bijvoorbeeld om zich te ontdoen van een lastig parlementslid. Maar de vraag is vooral of het sop de kool wel waard is. Gelukkig is het geval-El Kaouakibi heel uitzonderlijk.

Overigens kan niet worden uitgesloten dat zij zich alsnog herpakt als parlementslid. Wie weet ontpopt ze zich de komende jaren als een echte onafhankelijke politica. Iemand die vrank en vrij haar gedacht zegt in het Vlaams Parlement. In dat geval zou de kiezer toch nog waar krijgen voor zijn geld. Veel meer waar zelfs dan bij de andere parlementsleden. En dan zouden we deemoedig moeten schrijven: de kiezer heeft altijd gelijk.