De mens is niet een van de vele middelen

Werknemers zijn zoveel meer dan ‘middelen’. Dit is een van de centrale lessen van de huidige crisis. De zorg voor zieken, de aanvoer van medicijnen, het werk in supermarkten; de mensen die het leven in stand houden gedurende de Covid-19-pandemie zijn het levende bewijs dat arbeid geen koopwaar is. De menselijke gezondheid en de zorg voor de meest kwetsbaren kan niet alleen door marktkrachten worden geregeld, omdat we dan het risico lopen dat er nog meer doden vallen.

Hoe kunnen we deze onaanvaardbare situatie voorkomen? Door werknemers te betrekken bij beslissingen over het werk, door bedrijven te democratiseren. Door arbeid te 'ontmarkten’. Dit wil zeggen: arbeid niet langer als koopwaar te beschouwen en iedereen nuttige jobs te garanderen. Deze veranderingen zullen de waardigheid van alle burgers beschermen en helpen ons leven op deze planeet te waarborgen.

Waarom democratiseren? Elke ochtend staan mannen en vrouwen op en werken ten dienste van wie in quarantaine kan blijven. De waardigheid van hun arbeid blijkt uit de term ‘essentiële werker’. Die term onthult ook een belangrijk feit dat het kapitalisme altijd heeft geprobeerd onzichtbaar te maken door hen ‘human resources’ te noemen. Maar de mens is niet een van de vele middelen. Zonder arbeidsinvesteerders zou er geen productie zijn, geen diensten, geen bedrijven.

Elke ochtend staan mannen en vrouwen op om vanuit huis te werken voor hun organisaties. Ze werken vaak tot diep in de nacht. Voor degenen die denken dat werknemers toezicht en externe discipline nodig hebben, bewijzen ze het tegendeel. Zij tonen dag en nacht aan dat werknemers niet net als andere stakeholders zijn: zij hebben de sleutels in handen tot het succes van hun werkgever. Zij vormen de kern van het bedrijf, maar zijn desondanks meestal uitgesloten van bestuursdeelname – een recht dat door kapitaalinvesteerders wordt gemonopoliseerd.

De vertegenwoordiging van arbeidsinvesteerders op het werk bestaat in Europa al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, via ondernemingsraden. Toch hebben deze vertegenwoordigende organen beperkte inspraak en zijn ze ondergeschikt aan de keuzes van het management dat door de aandeelhouders wordt aangesteld. Ze zijn niet in staat geweest om de zelfbedruipende kapitaalaccumulatie en milieuvernietiging tegen te houden. Deze organen zouden nu soortgelijke rechten moeten krijgen als dewelke door de raden van bestuur worden uitgeoefend. Het topmanagement zou verplicht kunnen worden om een dubbele meerderheid te verkrijgen, zowel van vertegenwoordigers van werknemers als van aandeelhouders. Kwesties als de keuze van een CEO, het bepalen van belangrijke strategieën en de verdeling van winst zijn te belangrijk om alleen aan aandeelhouders over te laten. Een persoonlijke investering van arbeid – dat wil zeggen: van je lichaam en geest, je gezondheid, je eigen leven – vergt het collectieve recht om mee te beslissen.

Rentabiliteit

Waarom ontmarkten? Deze crisis toont ook aan dat arbeid niet als koopwaar mag worden behandeld. Jarenlang zijn jobs in de gezondheidssector onderworpen geweest aan het leidende beginsel van rentabiliteit; vandaag laat de pandemie zien hoezeer dit beginsel ons blind heeft gemaakt. Bepaalde strategische en collectieve behoeften moeten gewoonweg immuun worden gemaakt voor dergelijke overwegingen. Winstgevendheid is een ondraaglijke maatstaf als het gaat om onze gezondheid en ons leven op deze planeet.

Het ontmarkten van werk betekent dat bepaalde sectoren niet volgens het marktprincipe georganiseerd worden, en dat iedereen toegang heeft tot waardige arbeid. Dat kan door een werkgelegenheidsgarantie. Gegarandeerde werkgelegenheid zou regeringen in staat stellen om waardige banen te garanderen en tegelijkertijd bij te dragen aan ecologische duurzaamheid. De Europese Unie moet een dergelijk project in haar Green Deal opnemen. Een herziening van de missie van de Europese Centrale Bank, zodat zij dit programma kan financieren, zou het een legitieme plaats geven in het leven van elke burger van de EU.

Milieuherstel. Als onze overheden in de huidige crisis ingrijpen om bedrijven te redden, dan moeten ze hun hulp aan bedrijven afhankelijk maken van veranderingen. Naast de strenge milieunormen moeten bedrijven ook aan bepaalde voorwaarden van intern democratisch bestuur voldoen. We hebben meer dan genoeg tijd gehad om te zien wat er gebeurt als arbeid, de planeet en kapitaalwinsten in het huidige systeem tegen elkaar worden afgewogen: arbeid en de planeet verliezen altijd. Sociale of coöperatieve bedrijven streven hybride doelen na die rekening houden met financiële, sociale en ecologische overwegingen, en ontwikkelen democratisch intern bestuur. Zij laten het potentieel van dergelijke veranderingen al zien.

Laten we onszelf niet langer voor de gek houden: de meeste kapitaalinvesteerders bekommeren zich niet om de waardigheid van de arbeidsinvesteerders en leiden niet de strijd tegen de milieuramp. Een andere optie is mogelijk. Democratisering van de bedrijven, werk ontmarkten en ophouden om mensen als hulpbronnen te behandelen, zodat we ons samen kunnen richten op het beschermen van het leven op deze planeet.

Namens meer dan 3.000 professoren en wetenschappers wereldwijd: Julie Battilana (Harvard University), Isabelle Ferreras (UCL), Dominique Méda (Université de Paris Dauphine), Ingrid Robeyns (Universiteit Utrecht), Bea Cantillon (Universiteit Antwerpen), Olivier De Schutter (UCL), Valeria Pulignano (University of Leuven), Françoise Tulkens (UCL), Joshua Cohen (Apple University, Berkeley), Rainer Forst (Frankfurt), Lisa Herzog (Universiteit Groningen), Susan Neiman (Einstein Forum), Thomas Piketty (EHESS Paris), Dani Rodrik (Harvard University), en Debra Satz (Stanford University).

Dit is een ingekorte versie van het manifest dat vandaag verschijnt in Le Monde en op www.DemocratizingWork.org, waar ook de lijst van alle ondertekenaars te raadplegen is.