De Grote Moskee: islamitische doos van Pandora?

In 2019 verlieten de Saoedi’s op genereuze wijze de Grote Moskee in het Brusselse Jubelpark. Dat verplicht vertrek sloeg diepe wonden in de relaties met Riyad; tijdens een lang gesprek met Saoedisch prins Khalid bin Faisal in februari van dit jaar, in zijn paleis in Djedda, kwam de Brusselse Grote Moskee, het project van zijn vader, als gespreksonderwerp nummer één naar boven.

Het hardvochtige optreden van voormalig minister van Justitie Koen Geens (CD&V) brengt dermate veel potentiële problemen met zich mee dat er uiteindelijk nog met weemoed teruggedacht zal worden aan het Saoedische leiderschap.

De orthodoxe leer die in de Grote Moskee verkondigd werd, betrof een islam die zeker niet de modernste of meest open minded was, maar hij was voor de vrome moskeegangers geloofwaardig en helder. Het leiderschap was onbetwist en bovenal duidelijk. Men kan bezwaarlijk de Grote Moskee beschuldigen een kweekschool voor terroristen geweest te zijn. De problematiek is complexer, en zelfs de salafistische stromingen die aanwezig zijn in ons land zijn vaker bezig met vroomheid dan met gewapende jihad. De uitdagingen, zowel qua veiligheid als qua groeiende segregatie, zijn van een andere orde en vergen beter beleid dan het simpelweg verwijderen van de Saoedi’s uit de meest symbolische moskee van ons land.

Het feit dat er religieuze ultra-orthodoxie aanwezig was in een dermate centrale locatie als de Grote Moskee, moeten we eerder beschouwen als een zegen: het was overzichtelijk en makkelijk te monitoren. Ultra-orthodoxe denkscholen zijn en blijven aanwezig in ons land, en zullen in de toekomst enkel groeien. Het feit dat er imams, gevormd in Medina, aanwezig waren mag dan ook niet zonder meer als uitermate problematisch beschouwd worden; uiteraard was de gepropageerde visie erg behoudsgezind, maar het was eveneens een garantie voor theologische kwaliteit en ernst. Dwingend religieus modernisme van overheidswege opleggen, is sowieso gedoemd om te falen, ook indien er gedreigd wordt met het intrekken van een erkenning.

De toekomst van de Grote Moskee is veel minder duidelijk dan haar geschiedenis. Het was blijkbaar enkel de bedoeling om zo snel mogelijk de Saoedische aanwezigheid chirurgisch te verwijderen. Op ondoordachte wijze, zonder een sluitend plan, stuurde men de Saoedi’s de laan uit. Om vervolgens te komen tot waar we nu beland zijn: het begin van intracommunautaire spanningen en machtsverhoudingen die de Moslimexecutieve al jaren verlamd hebben. Definiëren we dat als een voorbeeld van goed bestuur? De impact van de ambassades, en onder andere de Turkse Diyanet, is niet bepaald makkelijker om te beheren en beheersen dan de Saoedische invloed.

Daarbij komt dat wie vandaag nog zou beweren dat in ons land kerk en staat gescheiden zijn, de huidige toestand met betrekking tot de islamitische gemeenschappen beter eens van nabij zou analyseren. Nog méér inmenging kan amper – behalve als de minister van Justitie zélf zou preken op vrijdagnamiddag. Het feit dat de overheid nu gemakshalve de hete aardappel doorschuift en stelt dat de moslimgemeenschappen zelf maar tot een akkoord moeten komen, is in het beste geval als naïef of zwak te bestempelen, en in de feiten eerder laf. Wie wacht tot de verschillende islamitische gemeenschappen in ons land overeenkomen en geheel los van de ambassades uit de thuislanden zullen werken, verdient goede moed en veel geduld.

Nadat de Saoedi’s de deur dicht trokken eind maart 2019, was er eerst een Grote Moskee zonder duidelijk leiderschap, zonder deftig plan of strategie, met als enig resultaat politici die zich fier op de borst kloppen omdat ze de Saoedische invloed hadden verwijderd. Ondertussen werd de moskee een arena waar o.a. invloeden uit Marokko en Turkije met elkaar in concurrentie gaan, waar buitenlandse inlichtingendiensten aan de slag zijn, en waar voortdurende onenigheid heerst.

Idealiter wordt er een soort koepelorganisatie gecreëerd die de diverse stromingen (inclusief de meer behoudsgezinde) op pluralistische wijze herbergt en van de Grote Moskee een religieuze, culturele, en intellectuele mozaïek maakt. Onder andere de imams Nordine Taouil en Brahim Laytouss hadden daarop reeds gewezen en een eerste aanzet gegeven. Het vergt inspanning en durf, maar het is niet onmogelijk.

Zal er snel een oplossing komen onder de nieuwe minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld)? Inshallah.