De geest van de partijfinanciering is uit de fles, en die is daar niet meer zomaar terug in te krijgen

Alicja Gescinska is schrijfster en filosofe verbonden aan de Universiteit van Buckingham. Ze is voorzitter van PEN Vlaanderen en VUB Fellow. Haar column verschijnt tweewekelijks.

Geen enkele kwestie wakkert zo makkelijk antipolitieke gevoelens aan als het geld dat naar en binnen de politiek vloeit. De platitude dat de politiek vol ‘graaiers’ en ‘zakkenvullers’ zit, is funest voor het vertrouwen van de burger in het systeem en schaadt het democratische weefsel. Maar die platitude komt uiteraard ergens vandaan. En precies daarom is het dan ook meer dan goed dat het publieke debat op volle toeren komt inzake kwesties als de partijfinanciering. En ook over de lonen en extraatjes van parlementsleden en het oude zeer van de cumul mag het debat nog meer aangezwengeld worden.

Wat dat laatste betreft gooide Groen, met Kristof Calvo voorop, deze week nog een welgekomen knuppel in het hoenderhok. Het actieplan ‘Transparantie en soberheid in de politiek’ bevestigt de wenselijkheid van een soort financiële detoxkuur binnen de politiek. Terecht wordt daarbij de cumul geviseerd, want een politicus die de ene na de andere functie cumuleert, geeft te kennen dat geen van die functies een fulltime job is, of anders dat hij die job niet ernstig uitvoert. En dan moet de vergoeding ook maar navenant zijn. En terecht wordt ook het loonplafond van parlementsleden geviseerd in het achttien punten tellende plan van Groen.

De paradox van zulke voorstellen is evenwel dat ze het beeld bevestigen dat ze eigenlijk proberen te bestrijden: dat van de politiek waar het geld al te rijkelijk vloeit. Als parlementsleden 1.000 tot 1.500 euro netto minder per maand zouden verdienen, zullen ze nog altijd geen boterham minder moeten smeren en kou zullen ze ook niet hoeven te lijden. Er is, om het eufemistisch te zeggen, wel een beetje marge om te besparen. En dat is wat uiteindelijk bij de burger bekrachtigd wordt en blijft hangen: het steekt dus niet op 1.000 euro meer of minder bij politici.

Politieke kwesties als deze – waarbij de politiek zelf moet beslissen over haar eigen verloning en werkingsmiddelen – hebben nood aan depolitisering - ze moeten uit het partijpolitieke slop worden gehaald. De partijpolitiek is al te veel een stellingenoorlog, waarbij iedereen in zijn loopgraaf met een machinegeweer van vooringenomenheid klaarzit om naar de overkant te schieten. Kristof Calvo moet nog maar een lidwoord uitgesproken hebben, en je weet al dat ze het er ter rechterzijde niet mee eens zijn. En ook van links naar rechts bestaat die verankerde wil om het oneens te zijn met de ander, ongeacht wat die ander zegt. En dat is jammer, want de ander kan soms gelijk hebben.

Loskomen uit het partijpolitieke slop is ook wat een initiatief als We Need to Talk (WNTT) beoogt. Dit weekend gaat het burgerpanel van WNTT echt van start. Gedurende drie weekends komen zestig burgers bijeen om zich te buigen over de partijfinanciering in ons land. Zelf ben ik daar als vrijwilliger en woordvoerder bij betrokken, precies omdat het overstijgen van de partijpolitiek enerzijds en het aanzwengelen van het publieke debat anderzijds broodnodig zijn. Zowat alle Vlaamse partijen zijn het erover eens dat het rijkelijke systeem van de partijfinanciering aan herziening toe is. Maar ze hebben daar allemaal hun eigen opvattingen over, en vooral: hun eigen belangen en eigen bezorgdheden. Ze zijn als een tandarts die bij zichzelf een pijnlijke kies moet trekken; makkelijk wordt dat niet.

Wat de bevindingen en uitkomst van het burgerpanel over de partijfinanciering ook mogen worden, het is nu al positief dat er extra aandacht en ruimte komt om de werking van onze democratie kritisch tegen het licht te houden. Een despoot of dictator laat geen ruimte voor kritische kanttekeningen bij het geld dat hij spendeert. Zelfkritiek is een wezenlijk onderdeel en voorwaarde van het voortbestaan van de democratie.

Precies daarom is het publieke debat errond zo belangrijk. In dat opzicht is het meerdelige dossier over ‘Het geld van de partijen’ in deze krant ook van onschatbare waarde. Geen enkele partij kan nog om die hete brij van de partijfinanciering draaien. De geest van de partijfinanciering is uit de fles; en die is daar niet meer zomaar terug in te krijgen. Er moet iets gebeuren, en wel liefst voor de verkiezingen van volgend jaar. Electoraal gaat geen enkele centrumpartij een goede beurt maken, wanneer de operatie uitblijft van een kwestie die nu zo openlijk en duidelijk op de snijtafel ligt.