De bittere nasmaak van het proces-Nemmouche: de volksjury zit er bij voor spek en bonen

Levenslang, zoals verwacht, voor Mehdi Nemmouche. Vijftien jaar cel voor Nacer Bendrer. Op het proces rond de aanslag op het Joods Museum oordeelden twaalf burgers. Tenminste, zo doet men het klinken. Dit proces toonde pijnlijk aan hoe het concept volksjury is uitgehold en de verdachte voortaan schuldig is tot het tegendeel is bewezen.

Lachende gezichten bij het federaal parket, maandagavond in de perszaal. Dit was niet het eerste grote terreurproces, wel het eerste dat werd gevoerd voor een volksjury. En eind goed, al goed, want er is nu een gerechtelijke waarheid, en die zegt dat Mehdi Nemmouche begin 2014 vanuit Raqqa naar Brussel is gestuurd met de missie om een bloedbad aan te richten in het Joods Museum.

Zo zal het vast ook gegaan zijn, maar wie had gehoopt dat dit proces de ontbrekende puzzelstukken op hun plek zou leggen, kwam bedrogen uit.

Grijze zones

Op 16 januari 2015 verscheen op de website van de federale politie een foto van een kalende man met een sporttas om z’n schouder. Vraag van de politie: herkent iemand deze man? Op het beeld, dat dateert van 28 mei 2014, stapt de man naast Nemmouche buiten uit het Eurolines-kantoor aan het Brusselse Noordstation. Nemmouche heeft er net zijn ticket gekocht voor de bus naar Marseille.

De sportzak om de schouder van de kalende man is dezelfde als die waarin de politie in Marseille twee dagen later de wapens zal vinden waarmee is geschoten in het museum. Het minste wat je had verwacht, was een verklaring. Wie was die man? Een toevallige passant? Waarom droeg die dan die tas?

Tijdens het proces deed het openbaar ministerie (OM) alsof er nooit een kalende man is geweest. Lange tijd wekte de advocaat van Nemmouche de indruk dat de kalende man de troefkaart in zijn achterzak was. Hét element waarmee hij de aanklacht aan flarden zou schieten. Niets van die strekking gebeurde. Ook Nemmouche zelf vond het niet nodig om te vertellen wie de kalende man was. Wat je deed begrijpen dat er geen troefkaart was. De dader, dat was hij, Nemmouche. Hij alleen? Vraagteken. Dat onverklaarde DNA-spoor in het museum? Vraagteken. En zo waren er nog wel een paar.

In zijn motivering zegt de jury: “Grijze zones zijn inherent aan elk onderzoek van deze omvang.”

Assisen 2.0

Dat is een intrigerend zinnetje, om twee redenen. Omdat het klinkt als de klimaatontkenner die aan het eind van zijn Latijn zegt: “Dat we de warmste februari ooit meemaakten, komt door grijze zones in ons onderzoek.” Een strafonderzoek is waarheidsvinding. Wetenschap. Een deugdelijk gevoerd strafonderzoek kent geen of zo min mogelijk grijze zones.

Je vraagt je ook af hoe die twaalf burgers dat kunnen weten, van die grijze zones die in “elk” strafonderzoek zouden voorkomen. Het idee achter een volksjury is dat die twaalf toevallig uitgelote zielen hier één keer in hun leven mee te maken krijgen. Het zinnetje onthult een realiteit die nooit wordt benoemd.

Sinds begin 2016 worden de twaalf burgers tijdens de beraadslaging over schuld of onschuld ‘bijgestaan’ door drie beroepsrechters. Vroeger kwamen die er pas op het laatst bij, voor de strafmaat. Nu we weer wekelijks assisenprocessen hebben, kan worden gemeten hoeveel kans een verdachte vandaag nog maakt op een vrijspraak of de mooiste der menselijke deugden: mildheid.

Nauwelijks nog. Sinds assisen 2.0 is de verdachte schuldig tot het tegendeel is bewezen.

Nacer Bendrer

De laatste opvallende vrijspraak sinds assisen 2.0 was die van Farih Bouchra, en dat was een uitzondering die de regel bevestigt. De twaalf burgers wilden de jonge Brusselse vrijspreken van de (wat hen betrof imaginaire) moord op haar broertje. Volgens wat je achteraf hoorde, draaide stemming uit op twaalf tegen drie. Burgers en beroepsrechters stonden diametraal tegenover elkaar.

Het zinnetje over die grijze zones is een indicatie dat de beroepsrechters ook op het proces-Nemmouche hun taak als begeleiders wel érg ruimhartig hebben opgevat. Wat ook Nacer Bendrer mocht ondervinden, de tweede verdachte. Toen de jury hem schuldig verklaarde aan mededaderschap, was dat zelfs voor het OM een verrassing. Het ging tegen alle logica in, zoals enkele dagen daarvoor op het assisenhof in Brugge een jongen tot acht jaar cel werd veroordeeld omdat iemand anders een moord had gepleegd met zijn mes.

We weten niet waarover de jury maandag tot in het holst van de nacht heeft zitten discussiëren, maar veel andere thema’s dan Bendrer kunnen er niet zijn geweest. De jury reduceerde de eis van het OM, dertig jaar, tot de helft. Nog altijd excessief veel, maar toch al iets meer blijk gevend van rede.

Het knagend gevoel blijft dat enkele burgers daarvoor heel hard met hun vuisten op tafel hebben moeten slaan.