De aanslag op Rushdie opent een nieuw vers in duivels spel van extremisten

Maarten Rabaey is journalist.

De aanslag op schrijver Salman Rushdie werd uitgevoerd door een Amerikaan van Libanese afkomst maar is gevoed door radicale Iraanse clerici wiens oude fatwa een hedendaags geopolitiek machtsspel dient.

Het is hoopgevend nieuws dat Rushdie de aanslag op zijn leven overleefde. Zo kan hij in de toekomst nog eens weerwoord bieden tegen de fatwa van wijlen de Iraanse ayatollah Khomeini uit 1989, die hem vorige vrijdag ei zo na het leven kostte. Ter herinnering: Khomeini vaardigde toen een religieus gebod uit om Rushdie te doden. Zijn roman De duivelsverzen veroorzaakte ophef omdat hij de onfeilbaarheid van de profeet - en dus de fundamentalistische interpretatie van de islamitische leer - in twijfel trok. Meer dan het boek gebruikte Khomeini de onrust om zijn dictatoriale machtspositie in het Iran van die tijd te versterken.

Eenzelfde machtsstrijd zien we nu nog steeds. Waar Iraanse gematigden eind jaren negentig nog de fatwa tegen Rushdie voorbij verklaarden, maken de sjiitische fanatici van 2022 er opnieuw gebruik van om hun agenda kracht bij te zetten. Het is hun propaganda die aanslagpleger, Hadi Matar, wellicht inspireerde. Vijf dagen voor de aanslag had een Iraanse website de fatwa tegen Rushdie opnieuw gepubliceerd. Op Matars sociale media loofde hij, naast Khomeini, ook Qassem Soleimani, de commandant van de radicale Quds-brigade die in 2020 omkwam bij een Amerikaanse drone-aanval, en Hassan Nasrallah, de leider van de pro-Iraanse Hezbollah-groep in zuidelijk Libanon. Daar woonden ooit Matars ouders.

De dader lijkt zo - een zoveelste - geradicaliseerde pion te zijn in een breder geopolitiek spel. De timing van de opjutting tot de aanslag is wellicht geen toeval. Net nu leggen de Iraanse hardliners de laatste hand aan het opschalen van hun programma om uranium te verrijken, waardoor Teheran een nieuwe stap zet in het aanmaken van kernwapens. De aanslag op Rushdie geeft de Revolutionaire Garde een propagandastimulans, waardoor ze minder binnenlandse weerstand zal krijgen om het kernwapenprogramma te financieren. Dit dreigt ook Europese gesprekken met gematigder Iraniërs fel te bemoeilijken. Die gaan over een hervatting van het akkoord uit 2015 om enkel civiele kernenergie na te streven, dat in 2018 werd opgeschort door de VS. In de VS gaat de deur tot toenadering nu wellicht helemaal dicht. Naast de aanslag op Rushdie lekte ook uit dat de Iraanse Revolutionaire Garde een moordaanslag beraamde op onder meer Trumps vroegere veiligheidsadviseur John Bolton.

De aanslag op Rushdie dreigt tegelijk ook koren op de molen te worden van extreemrechtse fanatici die in één beweging alle moslims met Khomeini vergelijken. Dat is nooit de bedoeling geweest van de schrijver, die net fijnzinnige nuances maakt tussen gematigden en fanatici. Wie het vrije woord verdedigt kan nochtans makkelijk weerstaan aan de ‘duivelse verleiding’ om in een opbod van radicale slogans te vervallen. Je moet gewoon Rushdies oeuvre lezen.