Dat de schok in Frankrijk voorspeld was, doet niets af aan de impact

De vaststelling dat de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen de vooraf gepeilde winnaars oplevert, mag de omvang van de aardverschuiving niet uit beeld duwen. Zowel Emmanuel Macron als Marine Le Pen zijn protagonisten van buiten het klassieke politieke systeem. Je kan hen niet eens partijleiders noemen, ze dirigeren eerder bewegingen dan structuren.

De vertegenwoordigers van dat systeem – links nog veel meer dan rechts – blijven verpieterd achter. In een land dat zozeer hecht aan traditie en ideologie is dat een schok. Dat die voorspeld was, doet niets af aan de impact.

De verklaring voor die schok kan niet eenduidig zijn. Er is de particuliere Franse situatie. Uit de vernedering voor de traditionele partijen spreekt een diepe afkeuring van de regeerperiode van de in alle opzichten ontgoochelende president François Hollande en zijn rood-groene meerderheid. Met zijn opzichtige falen heeft president Hollande niet alleen zijn eigen partij ten gronde gericht – mogelijk met fataal gevolg – maar zelfs het hele bestuurlijk systeem uitgeschakeld.

Geen electorale ondergrens

Met de Franse PS verdwijnt een van de sterkste linkse partijen van Europa naar het achterplan. Het is een zoveelste alarmsignaal voor de Europese sociaal-democratie dat er geen electorale ondergrens meer is, als de kiezer de rekening presenteert voor de combinatie van zwak bestuur en te grote meegaandheid met de neoliberale dictaten. Zie ook: Nederland.

Dat het oude Franse establishment nog niet dood is, blijkt nochtans uit de score van François Fillon. De Républicain is weliswaar uitgeschakeld, maar dat hij nog redelijk kon standhouden te midden van een wervelwind van schandaalverhalen over persoonlijke verrijking is een wonder op zich. Het wijst erop dat een deel van (landelijk, burgerlijk) Frankrijk, ondanks alles, juist vasthoudt aan de zeer klassieke, conservatief-liberale politieke recepten, die het land onder Jacques Chirac of Nicolas Sarkozy nochtans ook niet veel vooruitgang gebracht hebben.

Het was hoe dan ook onvoldoende. Zelden zal de keuze zo scherp geweest zijn als die tussen Emmanuel Macron en Marine Le Pen voor de tweede ronde. Macron staat voor een wat onbestemd links-liberaal en pro-Europees optimisme. Le Pen ziet de toekomst in een nostalgische mythologisering van een nationaal verleden dat nooit bestaan heeft: blank, imperiaal en xenofoob.

Geruststellend plafond

Met haar radicaal-rechtse populisme heeft ze een aanzienlijke aanhang verleid, maar lijkt ze toch, tot nader order, tegen een geruststellend plafond te stoten. Ondanks alle internationale blitz, en net zoals het eerder Filip Dewinter en Geert Wilders verging. Zonder te naïef te willen klinken , lijkt Donald Trump vooralsnog eerder een ongeluk in de geschiedenis dan een trendsetter te worden.

Emmanuel Macron heeft de grote kwaliteit dat hij Le Pen niet is. Dat maakt van hem de favoriet voor de tweede ronde. Al meteen na de eerste exit-polls regende het steunbetuigingen uit de verliezende kampen (centrum-)rechts en -links. Maar zeker dat hij het haalt, zijn we niet. Wat gaan die dieprechtse, op hun identiteit gestelde Fillon-elitaristen doen? Zijn kiezers die uit een ras-le-bol voor de radicaal-linkse Mélenchon hebben gestemd te verleiden tot het ras-le-bol van Front National? Wie komt uit zijn kot voor een kandidaat van tweede keus?

Pijnlijke kater

Aanhangers van de liberale democratie kunnen in deze situatie niet anders dan blij zijn met Emmanuel Macron als favoriet. Dat mag ons niet blind maken voor de gebreken en risico's van deze kandidaat. Macron lijkt de Franse mengeling te zijn van de jonge Tony Blair en Barack Obama, weliswaar dus ook met hun handicaps.

Van Obama erft hij het profiel van bewegingspoliticus: enthousiasmerend maar ook met weinig ervaring in de parlementaire en particratische loopgraven. Als hij president wordt, zal het zijn zonder 'partij' in het parlement. Wel zal hij snel de 'chou' worden van de elite, die in deze nieuwe Derde Weg-politicus een kans zal ruiken om haar agenda uit te voeren.

Van Blair, Schröder en Kok weten we dat na dat soort progressief beleid de kater bijzonder pijnlijk kan zijn.