Breng me naar uw leider! Europa na corona heeft nog niet afgedaan

In veel sciencefictionverhalen (ook een thuiswerkende prof moet af en toe ontspannen) heeft de mensheid een planetaire regering gevormd. Wanneer de aliens landen en klassiek de zin ‘Breng me naar uw leider’ volgt, is er dus iemand om ze te ontvangen.

De buitenaardse invasie komt meestal als een totale verrassing, zoals echte oorlogen vaak ook. Maar de reële planetaire uitdagingen van vandaag, zoals de klimaatcrisis, waren jaren geleden al voorspeld. Ook de gevaren van een pandemie waren elke serieuze inlichtingendienst bekend. De National Intelligence Council van de VS, bijvoorbeeld, rangschikte in zijn laatste vierjaarlijks Global Trends Report een pandemie eerst onder de potentieel meest disruptieve factoren. Waarom waren we dan toch niet voorbereid?

Verkeerd begrepen optimisme is een reden. Optimisme betekent de feiten onder ogen zien en er toch op vertrouwen dat je ze aankunt. De feiten negeren is geen optimisme, maar jezelf iets wijsmaken. Laten we eerlijk zijn: in Europa dachten we dat Covid-19 het zoveelste ‘vreemde’ virus was, dat aan ons wel voorbij zou gaan. Zelfs toen het virus in Italië uitbrak, wilden we in België nog steeds geloven dat het bij ons zo’n vaart niet zou lopen.

Er is natuurlijk ook geen planetaire regering. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties komt in de buurt, maar die kan geen beslissingen nemen als de grootmachten, die een veto hebben, verdeeld zijn. Helaas zijn ze in deze periode van machtsrivaliteit over zowat alles verdeeld. Covid-19 verandert daar niks aan: in plaats van samen te werken om het virus te bestrijden, misbruiken China, Rusland en zelfs de VS het om elkaar te beconcurreren.

De EU heeft al moeite genoeg om de eigen lidstaten op een lijn te krijgen, laat staan een mondiale rol te spelen. Veel lidstaten dachten eerst alleen aan zichzelf, verboden de export van medische goederen en sloten zonder coördinatie de grenzen. Landen als Italië zullen dat niet gauw vergeten. Zelfs nu het herstelbeleid voor na de crisis wordt uitgetekend, blijven landen als Nederland op hun centen zitten.

En toch zou het een vergissing zijn de EU als afgedaan te beschouwen.

Uiteraard vergt de aanpak van de coronacrisis een sterke staat en effectief nationaal leiderschap. Maar wie denkt dat dat in tegenspraak is met een sterke EU, heeft niks begrepen van de Europese integratie. Je kan geen sterke Unie bouwen met zwakke lidstaten. De EU beoogt net sterke lidstaten nog sterker te maken, door waar de aard van het probleem dat vraagt hun krachten te bundelen. Die Europese kracht komt bovenop, niet in de plaats van de nationale macht.

Beeld je in dat België, of zelfs een groot land, geen lid zou zijn van de eengemaakte markt en de euro. Hoe zou het land de bevoorrading met voedsel en andere essentiële goederen verzekeren? Hoe zou het het herstel na de crisis financieren? Hoe zou een land varen als het de verspreiding van het virus had gestopt, maar zijn EU-buren nog niet? Het zou een kunstmatig eiland zijn dat gauw overspoeld zou worden door de rijzende golven die het omringen.

EU kan sterker uit crisis komen

Alle lidstaten hebben het nog niet begrepen, maar de EU-instellingen wel. Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, pleitte al voor een Europees crisiscentrum, om eenheid van commando te hebben. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft een Europese werkloosheidsverzekering voorgesteld. Dat is nog belangrijker: solidariteit is niet alleen nu nodig, tijdens de crisis, maar wordt zo permanent ingebouwd.

Mensen sterven. Onder zware morele druk beginnen de lidstaten bij te draaien. Als ze nu samen met de Europese instellingen het leiderschap opnemen, kan de EU ook sterker uit deze crisis komen.

Toch blijf ik met een grote vraag zitten. Voor de coronacrisis is het alle hens aan dek. Maar zijn we ook echt bereid om andere dringende wereldproblemen aan te pakken, zoals de klimaatcrisis en de enorme demografische uitdaging in Afrika? “Dit nieuws bevalt me niet! Breng mij ander nieuws”, om de BBC-serie Blackadder te citeren. Of maken we onszelf opnieuw wijs dat de ergste scenario’s wel niet bewaarheid zullen worden? Nog erger: zijn sommige uitdagingen zo groot dat we simpelweg niet mogen verwachten dat onze gefragmenteerde politiek ze effectief aanpakt?

Nochtans: “Staatsmannen wordt niet gevraagd om alleen de eenvoudige kwesties op te lossen”, schreef Winston Churchill. “Die lossen vaak zichzelf op.”