Boris Johnson heeft een hoogst selectieve visie op vrijheid: zijn regering is er niet voor alle Britten

Lieven Buysse is hoogleraar Engelse taalkunde en Britse cultuur aan de KU Leuven Campus Brussel

De Britse premier Johnson ligt opnieuw onder vuur: terwijl vele Britten hun zieke of stervende geliefden niet mochten zien, genoot Downing Street blijkbaar van een zonnig lockdownfeestje. Johnsons regering draalt al de hele coronaperiode om individuele vrijheden in te perken om het algemeen belang te dienen. Daarvoor waren ze niet uit de EU gestapt, en de ideale staat is er voor Conservatieven als Johnson sowieso een die het individu met rust laat. Nochtans is de regering daar op andere domeinen een stuk minder terughoudend in.

De afgelopen maanden bracht de regering een hele reeks wetsontwerpen naar het parlement (waar ze tot nu toe op weinig tegenstand van de eerder slaafse meerderheid stuitte). Die geven de uitvoerende macht precies meer slagkracht om de vrijheden van individuen in te dijken. Stuk voor stuk moeten de voorstellen prangende maatschappelijke problemen aanpakken, maar de reikwijdte is vaak groter dan een fatsoenlijke rechtsstaat zich kan permitteren.

Demonstraties kunnen bijvoorbeeld verboden worden als ze ‘overlast’ zouden veroorzaken, waarbij lawaai kan volstaan als criterium om acties tegen te houden, net als de nabijheid van een school of woon-zorgcentrum. De politie zou je zomaar kunnen onderwerpen aan een identiteitscontrole en fouillering, zonder concrete aanleiding. Minderjarige daders zouden langer opgesloten worden. Op een terrein verblijven met een voertuig wordt strafbaar, waardoor zigeunergemeenschappen maar ook daklozen zowat overal geweerd kunnen worden. Burgers met de dubbele nationaliteit zou de Britse nationaliteit ontnomen kunnen worden als dat ‘in het algemeen belang’ is - zelfs zonder dat ze daarvan op de hoogte worden gebracht. Wat onder het algemeen belang valt, bepaalt de minister van Binnenlandse Zaken autonoom.

Dweilen met de kraan open

De lijst met controversiële plannen is lang, en ze liggen goed bij het beoogde kiespubliek van Johnsons Conservatieve Partij. Dat kan zich vinden in het populistische idee dat repressie hen kan bevrijden van hun ergernissen terwijl ze vasthouden aan de overtuiging dat zij nooit zo’n bron van ergernis vormen. Het moet nu maar eens gedaan zijn met die linkse klimaatmarsen en betogingen van Black Lives Matter (terwijl acties voor legitiem geachte doelen zoals brexit uiteraard moeten kunnen). En wie niets fout doet, hoeft de politie toch niet te vrezen?

Met de louter repressieve maatregelen negeert de regering de onderliggende sociaal-economische oorzaken van de problemen die ze zegt te willen oplossen (zoals jeugdwerkloosheid, tekort aan sociale huisvesting, discriminatie op de arbeidsmarkt enzovoort). Zoiets heet dweilen met de kraan open.

Tegelijk onderschat men de potentiële impact van de maatregelen op hele gemeenschappen in de Britse samenleving. Denk maar aan mensen van kleur die etnische profilering bij politieacties vrije baan zien krijgen. Wie een zwarte huidskleur heeft, wordt volgens officiële cijfers nu al negen keer vaker gecontroleerd dan iemand met een witte. Zelfs wie nooit buiten de lijntjes kleurt, krijgt dan het gevoel altijd als verdachte te worden beschouwd tot het tegendeel bewezen is. En ook als je niet de dubbele nationaliteit hebt maar wel tot een etnische minderheid behoort, zie je dat een dubbel spoor getrokken wordt: anderen uit jouw gemeenschap riskeren bij de minste misstap (en dat hoeft niet eens een misdrijf te zijn) het Britse staatsburgerschap te verliezen; wie enkel Brits staatsburger is, kan zich meer veroorloven.

Autocratische trekjes

Het beleid van de regering-Johnson verraadt een neoconservatieve agenda die spoort met postbrexitplannen om van het land een vrijhaven te maken zonder al te veel reglementering, behalve dan voor wie buiten het ideale plaatje valt. Als je regeringsbelang en staatsbelang bovendien laat samenvallen, ligt de weg open voor een regering met autocratische trekjes.

Een eventueel vertrek van Johnson zou daar weinig verandering in brengen. Hij surft vooral mee op de golven die hem zijn macht bezorg(d)en, zoals een invloedrijke factie in zijn partij (en hun donoren) die veel sterker ideologisch gemotiveerd is dan hijzelf. De schandalen zouden evenmin verdwijnen, want ze onthullen een hele cultuur gedreven door elitisme en ongenaakbaarheid.

En als Johnson de dans toch weer ontspringt, zou dat vooral illustreren hoezeer de maatschappij al gewend is aan de ideologie van het recht van de machtigste. Het zou ook symbool staan voor een beleid dat niet verenigt maar verdeelt, dat zichzelf de vrijheid toe-eigent die ze een ander ontzegt, en dat de burger minacht.