Amerika is een eenzame maar ook frêle alleenheerser, die diplomatiek steeds lustiger blundert

Anton Jäger is historicus van het politieke denken aan het Leuvense Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

De specialist van de Wereldbank wond er geen doekjes om. “Als je denkt dat dit de hel op aarde is,” voorspelde hij in april, “wacht dan maar op de zomer.” Het seizoen zou niet alleen snikheet zijn, maar ook een wereldeconomie met dodelijke gevolgen meebrengen: stijgende graan- en gasprijzen, inflatie, geslonken dollarreserves, kolossale staatsschulden. In Europa leiden de recente prijsstijgingen tot gevoelige politieke spanningen. In het globale Zuiden, dat proportioneel veel meer uitgeeft aan essentiële levensmiddelen, zijn ze een kwestie van leven en dood. In Sri Lanka werd de regering na weken protest afgezet, in Egypte werd de oproerpolitie al in het gelid gebracht. De Kroatische econoom Branko Milanovic spreekt zonder pinken van “de grootste tegenslag voor de globale strijd tegen armoede sinds de Tweede Wereldoorlog”.

Net zoals in 2008 laten de naweeën van de covidcrisis zich dus pas met een gevaarlijke vertraging voelen. Structureel is de wereldeconomie een oorlog van allen tegen allen. Na een eeuw waarin voormalige koloniën hun meesters trachtten in te halen, heeft enkel een handvol naties genoeg economische buffer om groei te kunnen genereren. De rest is afhankelijk van de groei van sterkere naties, of peperdure leningen op kapitaalmarkten.

Daarmee blijven de opties van ontwikkelingslanden ook streng beperkt. Internationale handel moet in een munt blijven gebeuren. Die munt is in de eenentwintigste eeuw nog altijd onbetwistbaar de dollar.

Dat de nationale Amerikaanse munt ook een internationale handelsmunt is, maakt het Zuiden indirect onderhevig aan de grillen van het Amerikaans politiek apparaat. Met geldtransfers en publieke fondsen zorgde Amerikaans president Biden voor een zachtere economische landing na de covidschok. Nu is zijn keuze penibeler. Ofwel wordt de rente opgetrokken en kunnen bedrijven minder gaan lenen. Daarmee dreigt een recessie - en bijbehorende massawerkloosheid. Anders dreigt een inflatoire dynamiek die ook door bedrijven met monopoliemacht - die hun prijzen naar believen kunnen optrekken - kan worden uitgebuit. Vandaar Bidens dilemma: inflatie of depressie.

Een mogelijke optie zou zijn om prijscontroles in te voeren, die de prijsstijgingen binnen perken houden. Dat is in de Amerikaanse geschiedenis nochtans niet zonder precedent. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stelde de regering-Roosevelt een zogenaamd Office of Price Administration aan, dat in elk dorp ambtenaren van winkel tot winkel liet gaan. Daar moesten ze de boekhouding controleren en woekerij tegengaan. Ook op wereldvlak zouden de prijzen van strategische waren worden gereguleerd.

Dergelijke ambitie is in de regering-Biden alsnog volledig afwezig, ondanks Rooseveltiaanse invloeden. In de jaren 40 konden de VS nog als ontwikkelingsmodel dienen. Die macht is vandaag tanende. Tijdens de recente Summit of the Americas trachtten de Verenigde Staten hun halfrond te verenigen. Venezuela en Cuba werden niet uitgenodigd, wat dan weer verbolgen reacties van Mexico uitriep. Er zou een concert plaatsvinden van tieneridool Billie Eilish en koekjes van het moederbedrijf van Facebook, Meta, worden uitgedeeld. Voor een continent dat leeft op de rand van de afgrond was het een schamele vervanging voor stabiele olie- en voedselprijzen.

Ook op militair vlak vertoont de leider van de vrije wereld vrijbuitersgedrag. De EU zal de kosten van de Russische oorlog moeten financieren, zodat ze hun eigen arsenaal volledig op het Aziatisch theater kunnen richten, en daarmee de kosten van een confrontatie met China kunnen drukken.

Het eindresultaat is een eenzame maar ook frêle alleenheerser, die diplomatiek steeds lustiger blundert. Dat de grootmacht in allerijl mondmaskers moest importeren na de eerste coviduitbraak was een pijnlijke pars pro toto voor Amerika’s kaduke staatsapparaat. Tegelijk domineerde de dollar zelden zo overweldigend. De Federal Reserve werd de facto de globale noodbank. Geen wonder dat sommige historici de VS beschrijven als ‘een centrale bank met een land eraan.’

Ook in ontwikkelingslanden was de conclusie duidelijk: onlangs stak Canada de VS voorbij als meest gegeerde bestemming voor migranten. De drenkelingen van de globalisering hopen daar nu aan hun helse zomer te ontsnappen.