Oog in oog met de Big Five in de armste provincie van Zuid-Afrika

Als we voor de tweede keer onze minibus uit de modder moeten duwen, in de stromende regen, denk ik even: wat doen we hier in godsnaam? Limpopo kent al weinig trekpleisters en natuurwonderen – en had ik al gezegd dat het er veel regent? Maar juist daarom vindt het verkeersbureau dat we de noordelijkste provincie van Zuid-Afrika moeten zien en ervaren. Eens iets anders dan de glamour van Kaapstad, de joie de vivre van de wijnstreken en de drukte in het Krugerpark. Noem het detourism, waarbij je de avontuurlijke omweg neemt. Dus staan we met twee andere journalisten en onze chauffeur tot onze knieën in de blubber.

In het groene, landelijke Limpopo, grenzend aan Botswana, Zimbabwe en Mozambique, zie je glooiende heuvels vol gewassen als bananen, aardappelen, kool, citrusvruchten, mango’s en noem maar op. Kampen ze in het zuiden vaak met droogte, hier is er nooit een tekort aan water. Of aan koeien, die geregeld het verkeer blokkeren. “Als je er eentje raakt met de auto, wordt het vlees verdeeld onder de dorpelingen”, vertelt gids Musa Matchume, als we op verkenning gaan. Wild is er niet echt, behalve bavianen. “Niet voeren”, adviseert Matchume, dan komen ze namelijk naar de lodges.

In Limpopo wonen verschillende etnische groeperingen. In tegenstelling tot Kaapstad en de wijnstreken is hier 97 procent van de bevolking zwart. Volkeren als de Sotho, de Tsonga en de Venda hebben ieder hun eigen taal en tradities. De bevolkingsgroepen hadden het zwaar te verduren tijdens de Apartheid, vertelt de gids. “Onder de Group Areas Act werden mensen gedwongen te verhuizen, omdat contact tussen de rassen verboden was.” Matchume is Tsonga, zijn vrouw Venda. “Voor 1991 hadden we niet met elkaar mogen trouwen.”

Voortrekkers

Als we door het plaatsje Louis Trichardt lopen, langs winkels met traditionele gewaden, herkennen we enkele woorden op de straatbordjes. Zo grappig als Nederlandstaligen het Afrikaans vaak vinden, de inwoners kunnen er niet om lachen. Voor hen is het de taal van de Voortrekkers, afstammelingen van de kolonisten, die eeuwen geleden de voorzet gaven voor wat later officieel het Apartheids­regime werd. Voortrekker Louis Trichardt was een van hun leiders; nu is het plaatsje omgedoopt in Makhado, naar een Venda-koning. Misstanden uit recentere tijden kent de gids ook nog wel. “Witte boeren die hun zwarte personeel mishandelden en opsloten in kooien.”

Sinds de afschaffing van de Apartheid wordt extra veel waarde gehecht aan inheemse gebruiken, zoals aan ceremoniën waarin voorouders worden geëerd en waarbij een geit bier krijgt te drinken voordat hij wordt geofferd. Jongemannen ondergaan nog altijd initiatierituelen, al duren die geen maanden meer maar weken. Gearrangeerde huwelijken blijven een onderdeel van de cultuur, waarbij elke stap in de lange onderhandeling tussen families geld kost. Polygamie komt ook nog altijd voor, vertelt Matchume. “Maar dan moet je wel rijk zijn. En de eerste vrouw moet haar toestemming geven.”

Achter de vreugdevolle ceremoniën en de brede glimlach van de bevolking schuilt niettemin nog veel leed. Limpopo is de armste provincie van Zuid-Afrika; bijna 80 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Zo lopen we door een uitgestrekte township met zogenoemde Mandela-woningen en bezoeken tientallen kilometers verderop de Vhutshilo Mountain School, voor weeskinderen en jongeren met hiv. In Limpopo is liefst een op de vijf inwoners besmet; daarnaast komt seksueel geweld veel voor.

Lesje batikken

Toerisme biedt de arme provincie, die een fractie van alle vakantiegangers in Zuid-Afrika ontvangt, dus hoop. Gelukkig groeit de stroom bezoekers gestaag. Inwoners kunnen ecolodges uitbaten en de uitgestrekte markt met z’n authentieke producten in Thohoyandou, naast Makhado, loopt goed. Ik probeer de gedroogde larven, maar die snacks zijn mij te taai en zout. De geroosterde mieren zijn wel weer lekker krokant. Overal zijn kruiden, planten en wortels met medicinale werking te koop. Traditionele kunst wordt onder de aandacht gebracht op de Ribolla Art Route, die leidt langs ateliers van ambachtslieden in en rond Thohoyandou. Zo kun je met oudere vrouwen leren batikken. Ik kies als print het parelhoen, dat oorspronkelijk uit Afrika komt. Daarna ontmoeten we een jonge houtbewerker die eerst “communiceert” met een blok of stronk voordat hij ermee aan de slag gaat: het hout wijst hem de weg naar de te scheppen figuur.

Wat een toeristenval, zal menigeen denken. Zo niet Rhulani Gift Mkhari, ook bekend als rapper Blade Money Gaddafi. Hij is trots op deze lokale ambachten. De twintiger is gekleed in T-shirt en spijkerbroek, maar op zijn hoofd draagt hij een krans van bont. Een symbool van de Shangani, zijn volk. “Als ik door het dorp loop, zie ik alleen moderne kleding en moderne dingen. Jongeren zouden hun traditie moeten eren. Ik treed in de voetsporen van voorouders en geef de cultuur graag door aan jongere kinderen.” Mkhari rapt wel over zijn cultuur, maar “nooit over politiek”.

Regenkoningin

Limpopo heeft ook fascinerende religieuze tradities. Westerlingen mogen bijvoorbeeld niet in de buurt komen van Lake Fundudzi, het heilige meer van de Venda. We kijken er van op een afstandje naar. Maar niets spreekt zo tot de verbeelding als de Modjadji, de heilige regen­koningin van de Balobedu. In het dorp de Royal Kraal hebben vrouwen de macht. De man met wie de koningin de bloedlijn voortzet, wordt zorgvuldig gekozen door een commissie. Trouwen zal het paar nooit, want de koningin heeft al een harem van vrouwen die voor haar zorgen. Uiteindelijk mogen we op bezoek komen in de Kraal, vlak bij het Modjadji-natuurreservaat.

Bij de poort worden we opgewacht door secretaris Moshakge Molokwane, die is geboren in het heiligdom, een omheind dorp met tientallen hutten. De oude dorpsbewoner is slecht ter been en strompelt door de Kraal, maar hij kijkt op tegen een 12-jarig meisje, dat de troon opvolgde toen de zesde regenkoningin (haar moeder) door ziekte al op 27-jarige leeftijd overleed. Prinses Masalanabo zal op haar 18de worden gekroond, tot dan is er een waarnemer. “Ze zit nog op school”, zegt Molokwane. De rituelen om regen te maken zijn moeilijk te volgen, maar er wordt in het noorden van Zuid-Afrika en zelfs daarbuiten veel waarde gehecht aan de ceremoniën van dit dorp.

Op safari

Toch is een bezoek aan Zuid-Afrika niet compleet zonder een safari. We proberen het slim aan te pakken. Het Krugerpark is populair omdat je er met je eigen auto doorheen mag rijden, maar dan sta je wel bumper aan bumper met alle anderen. Sinds de hekken tussen Kruger en de omringende parken eind jaren 90 zijn weggehaald, zoekt het wild liever de rust op van particuliere reservaten. Daar mag je niet met eigen vervoer komen, alleen met een ranger en zijn jeep.

Van de Modjadjiskloof naar Umlani Bushcamp is het drie uur rijden. De ecolodge ligt midden in het Timbavati Private Nature & Game Reserve, net onder Kruger, in het zuiden van Limpopo. Al tijdens de eerste nacht hoor ik dieren op enkele meters afstand van het kamp. Daarom is er een avondklok: zonder escort en zaklamp van en naar je hut lopen, mag niet. Een overnachting kost minstens 250 euro per persoon. Veel geld, maar naast de chique hutten en riante maaltijden zijn bij de prijs een ochtend- en avondsafari inbegrepen, in een panorama­jeep met drie ervaren rangers.

Het is mijn eerste safari, dus ik wil op zijn minst een olifant zien, mijn lievelingsdier. Met twee overnachtingen zijn er vier kansen om ze te spotten. Het wordt aan mijn beginnersgeluk toegeschreven, maar na vier ritten heb ik zowaar de voltallige Big Five gezien: olifant, luipaard, buffel, leeuw en neushoorn. En dat meermaals. Ook zie ik hyena’s en gieren die aan een zebra knagen, giraffen die aan de boomtoppen grazen en springbokken die door het veld huppen. Omdat in dit reservaat alleen ’s ochtends en ’s avonds mag worden rondgereden, en de bezoekers worden verspreid, zien we ongelooflijk veel van heel dichtbij. Het voelt goed als gast in Timbavati mee te betalen aan het behoud van het park en de training van rangers. Als bonus worden we op de laatste safari omsingeld door vijftien nieuwsgierige olifanten. Ja, Limpopo heeft mooie valleien, gemoedelijke dorpen en bijzondere mensen, maar er gaat niets boven een olifantenfamilie.

Deze reportage kwam tot stand dankzij de dienst toerisme van Zuid-Afrika Reisinformatie

REISINFORMATIE

Vanuit Brussel vlieg je met minstens één tussenstop naarJohannesburg, KLM vliegt vanuit Schiphol rechtstreeks naar Johannesburg (11 uur), waarna je met South African Airways in 1 à 2 uur naar stadjes in Limpopo vliegt, waaronder ons startpunt Polokwane.

De zomer van Limpopo loopt van oktober tot maart. De temperatuur varieert dan van 27 graden in de hoge gebieden tot 45 graden in het dal, met ’s middags vaak een bui.

Veel lodges in Limpopo zijn alleen bereikbaar via zandweggetjes, die bij regen veranderen in blubber. Een auto met vierwielaandrijving is dus vereist.

Ribola Art Route: openafrica.org

Zuid-Afrika: mijnzuidafrika.nl

LOGEREN IN LIMPOPO

Madi a Thavha: huisjes in de bergen, nabij Louis Trichardt. Er zijn tours en je steunt de Vhutshilo Mountain School (vhutshilomountainschool.co.za). Vanaf 45 euro: madiathavha.com

Modjadji Cultural Camp: hutjes in een natuurreservaat vol palmvarens. Moeilijk bereikbaar, maar de beheerders kunnen een bezoek regelen aan het heiligdom van de regenkoningin. Vanaf 40 euro via diverse boekingssites.

Umlani Bushcamp: luxe ecolodge in het particuliere wild­reservaat Timbavati (timbavati.co.za). Vanaf 250 euro., inclusief drie maaltijden, alle drankjes, een ochtend- en een avondsafari: umlani.com