Is het paleodieet werkelijk goed voor je?

Plots ligt het in de kiosk, het tijdschrift Paleo, 'energiek en fit door oergezond eten'. Er staan 84 recepten in zonder granen, rijst, pasta, zuivel en suiker. Chocoladevla van avocado's, kokosolie en cacaopoeder bijvoorbeeld, en meatza, een pizzabodem van vlees.

Verderop, bij de kookboeken, ligt De paleochef van Pete Evans. Een mooi, hip vormgegeven kookboek van een Australische chef-kok die 'meer dan honderd heerlijke gluten-, lactose- en graanvrije recepten voor een goede gezondheid' geeft. Kipsalade met jonge kokosnoot onder meer. Paella met chorizo en zeebanket (maar zonder rijst). En veel dingen met 'geactiveerde noten', een nogal geheimzinnig klinkende aanbeveling om noten voor gebruik te weken en te roosteren, omdat dat beter zou zijn voor het spijsverteringssysteem. En het spijsverteringssysteem, daar draait het allemaal om in het paleodieet.

De theorie is uitgelegd in boeken als 'Het paleodieet' (2002) van Loren Cordain en 'Het oerdieet' (2014) van Remko Kuipers. Nu - altijd een teken van een dijk van een trend - volgen de kookboeken en de tijdschriften, zoals dat eerder ging bij het Sonja Bakker-dieet en 'De voedselzandloper'.

Genetisch gezien zijn we nog steeds jagers-verzamelaars, zeggen paleoaanhangers (van paleolithicum, ofwel de steentijd). En jagers-verzamelaars zijn niet ingesteld op het verteren van granen, rijst, aardappelen en zuivel.

Pas tienduizend jaar geleden ontstond de landbouw; vanaf dat moment werd tarwe verbouwd en aardappels gepoot. Maar onze mensensoort, de homo sapiens, is veel ouder. Die bestaat al tweehonderdduizend jaar, om maar te zwijgen over zijn voorouders, die al miljoenen jaren geleidelijk evoluerend over de aardbol rondstruinen. Jagend en verzamelend om zich van voedsel te voorzien: mammoeten verslaan en bessen plukken, dat was wat hem te doen stond. We zijn sindsdien totaal anders gaan eten - brood, suiker, melk van gedomesticeerde koeien -, maar ons lichaam, ons spijsverteringssysteem, is in grote lijnen hetzelfde gebleven. En daar dus niet op toegerust, zegt men in paleoland.

Holbewoner

Maar paleo is meer dan een dieet; je kunt er een hele levensstijl van maken door te doen wat de oermens zoal deed. De Amsterdamse Marianne van Dijk leefde voor haar project What about Wilma honderd dagen als een holbewoner. Op blote voeten, zonder deo, zonder haar benen te ontharen en in een bontjas, al leverde die laatste zo veel negatieve reacties op in de stad, dat ze hem verving door een sportshirt. Minder extreem, maar net zo serieus zijn sporters die hun dagelijkse rondje hardlopen of fietsen vervangen door veel bukken en tillen - die bewegingsvormen van de oermens zouden veel effectiever zijn om slank en fit te blijven. Véél slapen en dan met name in een pikdonkere kamer is ook belangrijk, sommigen zeggen: bij voorkeur op de vloer.

Snijdt het hout? Zijn we diep van binnen nog oermensen, per ongeluk gefastforward naar een veel te snel gemoderniseerde wereld? Of is het allemaal quatsch, misplaatst heimwee naar wel zeer lang vervlogen tijden en de zoveelste onzinhype op eetgebied?

De oermens was sterk en gezond, weten we door z'n botten en tanden, zegt de Amerikaanse wetenschapper Loren Cordain, auteur (en grondlegger) van Het paleodieet. Hij had geen last van welvaartsziekten. In Nederland is aan de Rijksuniversiteit Groningen ook een aantal wetenschappers gecharmeerd van het paleopatroon. Hoogleraar Frits Muskiet, zijn promovendus Remko Kuipers (auteur van 'Het oerdieet') en Esther Nederhof, die een onderzoek opzet naar de psychische effecten van het paleodieet. "Op internetfora lees je zo veel juichende verhalen van mensen die zich veel beter zijn gaan voelen", zegt Nederhof, "dat ik nieuwsgierig ben geworden. Onlogisch vind ik het niet: bij bevolkingen van jagers-verzamelaars kwam geen kanker voor, geen hart- en vaatziekten, geen diabetes en geen overgewicht. Allemaal welvaartsziekten die te maken hebben met onze hedendaagse voeding."

Alleseters

De oermens werd gemiddeld 30 jaar oud, zeggen critici, die had geen tijd om hart- en vaatziekten te ontwikkelen. Bovendien kun je prima gezond eten zonder je te houden aan de ingewikkelde voedselwetten van het paleodieet. Niet alleen geen tarwe, rijst en zuivel schrijven die voor, ook geen peulvruchten - dus ook geen soja. Geen margarine voorts, geen zonnebloemolie, geen linzen, geen pinda's, geen aardappelen en maar heel beperkt andere planten uit de nachtschadefamilie, zoals aubergine en tomaat. Daarbij moet het vlees komen van grasgevoerde dieren, de chocola minstens 70 procent cacao bevatten, het zout Keltisch zeezout zijn en zo is er nog een waslijst aan restricties.

"We zijn alleseters", zegt hoogleraar voeding en gezondheid Frans Kok van de universiteit in Wageningen. "En we zijn genetisch heel goed in staat ons aan te passen aan veranderende omstandigheden. Ja, het is ooit zo geweest dat we geen brood aten, maar dat betekent niet dat we er niet tegen kunnen. Zo'n 1 tot 2 procent van de bevolking lijdt aan coeliakie - een auto-immuunziekte veroorzaakt door gluten in granen -, maar de meesten van ons verteren granen prima. En voor zuivel geldt hetzelfde."

Gelukkig maar, want, zegt hij, wat zouden we moeten zonder (volkoren)rijst, -pasta en -brood, zonder mais en bonen? Allemaal gezonde leveranciers van het overgrote deel van de koolhydraten die we nodig hebben. Die haal je niet alleen uit groente en fruit. En stel dat we allemaal 55 tot 115 gram dierlijke eiwitten per maaltijd zouden eten, zoals paleochef Pete Evans aanbeveelt?

Frans Kok: "Ik heb het uitgerekend en dat betekent: 200 gram biefstuk per maaltijd. Dat is 600 gram vlees per persoon per dag - weet je wat dat betekent voor je ecologische voetafdruk, voor het klimaat en het milieu? Een ecologische ramp. De wereld zou eraan ten onder gaan als iedereen zo zou eten. Het zal best dat jagers zo'n overdaad aan vlees hebben gegeten als er net een mammoet was neergehaald. Maar daarna volgde doorgaans een periode van enorme honger. Met dit eetpatroon lijkt het alsof je elke dag een mammoet hebt neergehaald."

Niet vol te houden

Over de duurzaamheid van het paleodieet kan Nederhof niets zeggen - "Dat is mijn vakgebied niet" - wel weet ze dat uit skeletonderzoek blijkt dat na de introductie van de landbouw er meer botontkalking voorkwam en meer tandbederf. Ook nu zijn er nog jagers-verzamelaarsvolken, in Afrika, die welvaren bij het eten van louter vis, vlees, groente, fruit en noten. Het is niet voor niets, zegt, ze, dat er wetenschappelijke belangstelling is voor het voedingspatroon.

"Er zijn proeven gedaan met verschillende groepen patiënten: een groep met diabetes, een met een voorstadium van hart- en vaatziekten en een groep met overgewicht. Die kregen respectievelijk te eten volgens de Schijf van Vijf en het mediterrane dieet - allebei toch geen ongezonde diëten - of volgens het paleodieet. En wat bleek? De resultaten bij het paleodieet waren het gunstigst. Er was bijvoorbeeld een significante verbetering te zien van het glucoseprofiel, een van de risicofactoren bij hart- en vaatziekten."

Alles goed en wel, maar heeft het paleodieet ook zin voor mensen die geen patiënt zijn of niet (veel) te dik?

"Welnee", zegt hoogleraar Kok. "Dat hele paleodieet is onzin. Je eet veel te veel dure eiwitten, die worden allemaal verstookt als brandstof zodra er voldoende van is opgenomen. Terwijl je van andere voedingsstoffen juist te weinig binnenkrijgt."

Kok berekende samen met Jeanne de Vries van zijn afdeling Humane Voeding hoeveel voedingsstoffen een dagmenu uit het tijdschrift Paleo bevat. Een ontbijt van 'oerpap' met chocolade en kokos, een lunch van burrito met ei (zonder burrito; de vulling wordt in sla gerold). Speculaasjes als tussendoortje en 's avonds hutspot met bloemkool en worst. Zijn conclusie: te veel verzadigde vetten, overbodig veel eiwitten, extreem weinig koolhydraten, de helft van de hoeveelheid calcium die een mens dagelijks nodig heeft, te weinig vitamine B1 en B2. En vooral: erg weinig calorieën, 1.746 om precies te zijn. De gemiddelde behoefte per dag is voor een man 2.500, voor een vrouw 2.000 calorieën. Dus, zegt Kok, als je dit dieet even volhoudt, verlies je in rap tempo gewicht. "Ongeveer 1 kilo per maand. En tot wel 10 kilo per jaar. Dat is niet vol te houden. Je lichaam schrééuwt om eten."

Vijf leefregels volgens het paleodieet

1. Volgens het paleodieet:

Schrap granen, brood, rijst, mais en aardappelen van het menu. Ze zijn niet goed te verteren én ze verhogen onmiddellijk de bloedsuikerspiegel. Waarna de welbekende dip volgt, die weer tot (te veel) eten leidt.

Volgens de voedingsdeskundige:

"Zo'n 98 procent van alle mensen kan prima brood en pasta verteren. De piek in de bloedsuikerspiegel kun je voorkomen door te kiezen voor volkorenproducten en die te combineren met vlees, vis, zuivel of ei en veel groente en fruit."

2. Volgens het paleodieet:

Haal je energie voor een groot deel uit (grasgevoerd) vlees en vis (het liefst mager wild). Ongeveer 55 - 115 gram dierlijke eiwitten per persoon per maaltijd, beveelt paleochef Pete Evans aan.

Volgens de voedingsdeskundige:

"Eiwit is belangrijke voedingsstof, maar zó veel eiwit is niet nodig. Dit komt neer op 600 gram vlees per persoon per dag; we raden 100 gram aan. Alle extra eiwitten die het lichaam niet nodig heeft, worden gewoon brandstof. Dan ben je wel heel luxe calorieën aan het verstoken."

3. Volgens het paleodieet:

Gebruik het juiste vet. Beperk omega 6-vetzuren, want die veroorzaken ontstekingsreacties. Geen zonnebloemolie en margarines, maar lijnzaadolie en visolie, die veel omega 3-vetzuren bevatten. Geen boter, want zuivel aten onze voorouders ook niet; zij haalden hun calcium uit fruit en groente.

Volgens de voedingsdeskundige:

"Een vreemde bewering; omega 6-vetzuren zijn juist ontstekingsremmend. Als je er extreem veel van binnen krijgt, kan het wel schadelijk zijn, maar de hoeveelheid in margarines en zonnebloemolie is prima en niets om je zorgen over te maken. Zuivel is goed te verteren door de meeste mensen en belangrijk voor de calciumvoorziening; alleen met groente en fruit red je dat niet, dan moeten er calciumtabletten bij."

4. Volgens het paleodieet:

Eet veel fruit en groenten, maar geen bonen en peulvruchten (ook geen pinda's en sojabonen), want die zijn ongezond. Ze bevatten antistoffen die onze ingewanden beschadigen. En er zit fytaatzuur in, dat remt de opname van calcium, magnesium en ijzer.

Volgens de voedingsdeskundige:

"Ik ben het eens met veel groente en fruit, maar erg benieuwd naar onderzoek dat bewijst dat pinda's en sojabonen onze ingewanden beschadigen. Het lijkt me een broodjeaapverhaal. Dat fytaatzuur de opname van mineralen zoals ijzer, calcium en magnesium remt klopt, maar het is geen reden om bonen en peulvruchten te laten staan. Dat zijn juist uitstekende plantaardige bronnen van eiwitten, die zo belangrijk zijn in dit dieet."

5. Volgens het paleodieet:

Eet geen suiker - het leidt tot vaatproblemen, overgewicht en diabetes.

Volgens de voedingsdeskundige:

"Er is niks mis met suiker als je er niet te veel van eet. Zo'n 10 procent van onze calorieën mag uit suiker komen. Je moet inderdaad niet de hele dag door grote glazen frisdrank drinken, maar suiker is geen vergif."