Ethisch reveil, ook in Vlaanderen? Er wordt weer ‘over’ en niet ‘door’ de zorgvrager beslist

Ook na twintig jaar euthanasiewet is het niet evident om autonoom te beslissen over je levenseinde. De getuigenissen van LEIF-artsen (LevensEinde InformatieForum) over het weigeren van euthanasie in woon-zorgcentra en ziekenhuizen in De Standaard zijn intriest.

Sinds de assisenzaak tegen de artsen die Tine Nys hielpen bij euthanasie, kwamen meer zaken boven water waarbij artsen en patiënten worden geïntimideerd of bedreigd met rechtszaken. De verhalen van de LEIF-artsen tonen dat ook in ziekenhuizen en woon-zorgcentra de individuele keuze voor euthanasie moeilijk of onmogelijk wordt gemaakt.

Euthanasie, abortus, vrouwenrechten en lgbtq+-rechten werden pas ethische basisrechten na een lange strijd. Vandaag klinkt de tegenbeweging die terug naar de oude waarden wil, naar het herstel van de ‘natuurlijke en/of goddelijke orde’, steeds luider.

Zo maakt de uitspraak over abortus van het Amerikaanse Hooggerechtshof duidelijk dat rechten gebaseerd op zelfbeschikking onder druk staan, net als de lgbtq+-rechten in vraag gesteld worden in conservatief katholieke Europese landen als Hongarije, Polen, Rusland… Of in door de islam gedomineerde landen zoals Qatar.

Ook dichter bij huis zien we steeds meer tekenen van een ethisch reveil. Recent publiceerde Chris Gastmans het boek Kwetsbare waardigheid. Ethiek aan het begin en einde van het leven. Professor Gastmans is directeur van het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht en lid van de ethische commissie van het UZ Leuven. In zijn boek stelt hij de klassieke gezondheidsethiek, die vertrekt vanuit respect voor de autonomie als belangrijkste principe, in vraag. Niet het respect voor autonomie maar wel de ‘kwetsbare waardigheid’ van de mens moet het vertrekpunt zijn van het ethisch handelen bij het begin en einde van het leven.

Respect voor autonomie vervangen door kwetsbare waardigheid brengt het oude zorgmodel terug. Er wordt ‘over’ en niet ‘door’ de zorgvrager beslist: “Wij weten best wat goed is voor jou, jij bent kwetsbaar en wij zullen je helpen.”

Recent publiceerde Zorgnet-Icuro, de koepel van ziekenhuizen en woon-zorgcentra, ‘Ethisch advies 22. Levensmoeheid bij ouderen: een ethische benadering’. Professor Gastmans werkte mee aan deze brochure die na vele bladzijden besluit: ethisch verantwoord omgaan met ouderen die levensmoe zijn, is een kwestie van de juiste evenwichten. Het evenwicht tussen activiteit (doen) en passiviteit (zijn), tussen de verantwoordelijkheid ‘van’ ouderen en onze verantwoordelijkheid ‘voor’ ouderen, tussen een persoonlijke en een maatschappelijke aanpak.

In het verlengde van dit standpunt argumenteren sommige directies dat zij de plicht hebben om zorgzaam te zijn. Deze waarde staat blijkbaar boven het wettelijk recht op euthanasie en het zelfbeschikkingsrecht van ouderen. Ouderen die te kennen geven niet meer naar een ziekenhuis te willen, worden toch opgenomen en verder behandeld. Signalen van levensmoeheid worden zelden ernstig genomen: niet door de arts, niet door de hulpverleners, niet door de familie.

Terwijl de vorige generatie hoogbejaarden nog vaak geloofden, hun lot ondergingen en ‘wachten tot ze hen kwamen halen’, gelooft de aanstormende generatie van oude babyboomers niet in iemand die hen komt halen. Ze staan op hun zelfbeschikkingsrecht en willen binnen de wettelijke grenzen, autonoom beslissen over hun laatste levensfase. Vandaag al blijkt uit de suïcidecijfers van het VLESP (Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie) dat meer 70-plussers kiezen voor zelfdoding. Toekijken hoe steeds meer ouderen beslissen tot eenzame zelfdoding lijkt me alvast niet zorgzaam.