Wie is die persoon die me in de spiegel aanstaart, de oudere vrouw, terwijl ik mezelf nog zo jong voel?

Beste lezer,

Toen ik onlangs TikTok nog eens opende, staarde een jonge, blonde vrouw recht in mijn ogen met een stuk tape over haar mond gekleefd. “Een protest!” dacht ik meteen. Allerhande scenario’s passeerden de revue. Misschien komt ze op voor haar zusters in Iran. Protesteert ze tegen het monddood maken van vrouwen die wangedrag in hun beroepssector willen aanklagen. Geeft ze het signaal dat verworven rechten ons op ieder moment weer afgenomen kunnen worden. Mijn teleurstelling was groot toen de ware toedracht in roze letters op het scherm verscheen. “Anti-aging hacks from your local 31-year old.” Juist. Die strijd moet òòk nog gestreden.

De drijfveer achter het filmpje bevat meer waarheid dan haar volstrekt onwetenschappelijke claim over mouth-taping.

Er is, immers, een reden waarom het algoritme dat soort content onder mijn ogen duwt. Ik ben onlangs 36 geworden, “dat is geen driemaalzeven meer” zoals ze hier in Antwerpen zeggen, en dus zou ik maar beter bezig moeten zijn met anti-aging of wat de cosmeticasector daar tenminste onder verstaat. Vooralsnog bestaan er geen crèmes die je geboorte-akte kunnen aanpassen, maar er zijn wel allerlei middeltjes en ingrepen op de markt die uiterlijke tekenen van veroudering, zoals rimpels, pigmentvlekjes of volumeverlies, kunnen aanpakken - iets wat we gretig doen, omdat we geloven dat onze waarde als vrouw omgekeerd evenredig is aan onze leeftijd.

Het is daar waar psycholoog en expert lichaamsbeeld Liesbeth Woertman (Universiteit Utrecht) zich tegen verzet. In een razend interessant interview met collega Barbara Debusschere vertelt ze over de drijfveer achter haar nieuwste boek ‘Wie ben ik als niemand kijkt?’. “Het stoort me al jaren dat het heersende beeld zo streng negatief is en dat je zelfs al vanaf veertig oud genoemd wordt. Vrouwen vertellen me hoe ze zich met ouder worden steeds vaker onzichtbaar voelen en het gevoel krijgen niet meer mee te tellen. Dat terwijl ouder wordende mannen wel naar waarde worden geschat. Dit boek kwam er omdat die ellendige situatie zo contrasteert met hoe ik het zelf voel. Ik vind ouder worden net de fijnste tijd. En die wijsheid wilde ik delen.”

Woertman is, in tegenstelling tot wat u misschien mag denken, niet per se tegen botox of andere lapmiddeltjes- al werd haar mening naar mouth taping niet gevraagd. Maar ze vindt het vooral belangrijk dat je jezelf afvraagt waaròm je je grijze haren verft of je rimpels probeert te vervagen. “Probeer met jezelf in gesprek te blijven”, zegt ze. “Vervreemd niet van je echte lichaam en van je ziel.” Het is een sentiment dat ook luid en met onderdrukte grom weerklonk toen ik fotografe Lieve Blancquaert interviewde voor onze zomerreeks over lichaamsbeeld. “Je kunt je verzorgen, je móét je verzorgen, maar je kunt de tijd niet terugdraaien. En we zouden dat ook niet moeten willen. Die fixatie op verval is een collectieve beperking waar te veel energie en levensvreugde aan verloren gaan. Ik hoop dan ook op een revolutie om het ouder wordende lijf op te waarderen. Liefst snel, zodat ik dat nog mag meemaken.”

Woertman is natuurlijk niet de eerste vrouw die de pen in de handen neemt wanneer ze bij het ouder worden tot dit besef komt. De Franse filosofe Simone de Beauvoir bijvoorbeeld liet zich in haar zeshonderd pagina’s tellende turf Vieillesse uit over de verwarrende realisatie die je doormaakt wanneer je ouder wordt, en beseft dat zowat alles wat ze je over ouder worden hebben geleerd niet klopt. “Kan ik anders zijn geworden terwijl ik toch mezelf ben gebleven?” schrijft ze. Met andere woorden: wie is die persoon die me in de spiegel aanstaart, de oudere vrouw, terwijl ik mezelf nog zo jong voel?

“Beauvoir observeerde de verschillende manieren waarop ouderdom onze zelfbeschikking uit handen neemt, enerzijds omdat onze lichamen aftakelen en we minder kunnen, anderzijds omdat de maatschappij voor ons bepaalt wat we wel of niet meer zouden mogen of moeten kunnen”, vat de Amerikaanse filosofe Skye Cleary de inzichten van de Beauvoir samen in ‘How to be you: Simone de Beauvoir and the art of authentic living’. Het boek is een slimme essaybundel voor en over het leven, gebaseerd op de inzichten van de Beauvoir, die eigenlijk echt een plekje onder uw kerstboom verdient. (Andere boekentips om uw spar op te leuken kan u hier vinden.)

Authenticiteit is best wel een dingetje in een tijdperk waarin software heel wat van onze taken overneemt of stuurt. Mijn data is momenteel, misschien, in handen van zogenaamde gijzelsoftware, terwijl mijn job momenteel, misschien, bedreigd wordt door taalsoftware. De ChatGPT-tekstgenerator van het onderzoekslabo OpenAI slaagt er momenteel in om droge, maar best foutloos geschreven nieuwsberichten, essays en gedichten te schrijven op basis van enkele kernwoorden. Toen ik experts Tim Van de Cruys en Rob Heyman hierover interviewde, gaven ze toe dat deze technologie niet zonder gevaren is (denk maar aan intellectueel eigendom, een probleem dat ook al aan bod kwam bij beeldgenerator Lensa) maar dat ik vooralsnog niet voor mijn job hoef te vrezen: de ChatGPT bod kan veel, behalve zichzelf in vraag stellen, nuance toevoegen, of creativiteit aan de dag leggen, dat wat menselijk is dus, met andere woorden.

Dat is ook wat professor Zeynep Tufekci aankaart in haar opiniestuk voor de New York Times getiteld ‘What would Plato say about ChatGPT?’ Plato liep destijds immers niet echt hoog op met taalkundige ontwikkelingen, namelijk de intrede van het alfabet en de geschreven tekst, omdat hij vreesde dat de kunst van het vertellen verloren zou gaan. Maar, zo schrijft Tufekci: “The way forward is not to just lament supplanted skills, as Plato did, but also to recognize that as more complex skills become essential, our society must equitably educate people to develop them. And then it always goes back to the basics. Value people as people, not just as bundles of skills.”

Mensen als mensen waarderen is een ding waar bepaalde ministers, nee, schrap dat, de voltallige overheid zich even over mag bezinnen nu tallozen nog steeds op straat moeten slapen terwijl de voetpaden zich met een laag ijs bedekken. Menselijkheid is sowieso een thema wat in deze periode extra aan bod zou moeten komen, getuige ook een vraag aan onze Raad der Wijzen. ‘Ik verlang naar een kerst met meer betekenis en minder luxe. Hoe breng ik dat aan?’ was de vraag die filosoof Jean-Paul Van Bendegem voorgeschoteld kreeg. ‘Ik ben totaal niet gelovig, maar ik mis een beetje diepgang en betekenis op deze avond, een van de zeldzame momenten waarop heel onze familie nog samenkomt.’ Onze vraagsteller is wellicht niet de enige die hiernaar verlangt en in de aanloop van een weekend waarbij velen van u zweterig de winkelstraten zullen afhollen om nog kerstcadeaus, tafellakens of gepaste feestschoenen te vinden is het misschien wel de moeite waard om hier, in uw eigen kringen, even bij stil te staan.

Of u nu de feestdagen zal doorbrengen met uw biologische of met uw zelfgekozen familie, en p’tit comité of met een eclectisch gevulde eetkamer, ik hoop dat u zich kan warmen de komende weken. Aan elkaar of aan uw dubbele beglazing. En dat u ook, heel even stilstaat bij zij die dat niet zullen kunnen.

Veel leesplezier!

Katrin Swartenbroux
Journalist

Elke twee weken de interessantste verhalen over leven in deze eeuw in uw mailbox? Schrijf u in voor de nieuwsbrief van journalist Katrin Swartenbroux.