‘We kunnen niet meer zonder cafeïne en onze kinderen krijgen burn-outs’: hoe traagheid levens kan redden

We metselen onze agenda’s dicht met hobby’s en verplichtingen, waardoor we voortdurend in deadlinemodus gaan en niet hoeven na te denken over prangende levensvragen. Gelukkig is een nieuw jaar het ideale moment om die sneltrein een halt toe te roepen. ‘Vertragen loont de moeite’, zegt de Canadese Carl Honoré (56), journalist, auteur en boegbeeld van de Slow Movement.

De Slow Movement ontvouwde zich in 1986, toen de Italiaanse journalist Carlo Petrini door Rome kuierde en tot zijn ontreddering een fastfoodrestaurant zag opduiken naast zijn favoriete lokale pub. Hij vreesde dat met de opmars van fastfood culturen verloren zouden gaan. In 1989 ontwikkelde hij het Slow Food Manifesto. De beweging groeide en kreeg een wereldwijde aanhang. ‘Slow’ werd een begrip en breidde uit naar andere sectoren: van slow clothing tot slow travelling en slow education.

Twintig jaar geleden raakte ook de Canadees Carl Honoré getriggerd door de traagheid. Het besef dat hij met een ongezonde rotvaart leefde, kwam er toen hij zijn zoon verhaaltjes voor het slapengaan voorlas en paragrafen en pagina’s oversloeg om sneller bij het einde te komen. Met de internationale bestseller In Praise of Slow onderzocht hij de snelheidscultuur. “Zelfs dingen die ons moeten afremmen, willen we versnellen: speed yoga of drive-throughbegrafenissen zijn een ding. Weinig mensen raken de dag door zonder cafeïne, kinderen krijgen burn-outs en onze planeet kan ons niet meer dragen. Maar er zijn oplossingen. Je hoeft er zelfs niet voor in het bos te gaan leven en biologische wortels te eten.”

Waarom vinden we snelheid zo verslavend?

“De mens is zo geprogrammeerd. Als onze voorouders oog in oog met een roofdier stonden, hadden ze geen tijd om een weloverwogen beslissing uit te dokteren. Er was alleen het hier en nu. En één snelle oplossing. Hopelijk de juiste. Dat instinctief denken zit diep in onze hersenen vervat. Vandaag hebben we vooral nood aan een meer genuanceerde manier van denken, maar het probleem is dat onze hersenen vrijwel dezelfde als tweehonderdduizend jaar geleden zijn. We hunkeren naar die quick fix. De opmars van technologie in de laatste dertig jaar heeft ons nog meer geïndoctrineerd. We willen alles binnen de tijdspanne van een muisklik.

“Er speelt ook een metafysisch aspect: snelheid is een manier om de grote vragen niet onder ogen te moeten zien. Vragen als ‘wie ben ik en wat wil ik in dit leven?’ ruilen we in voor ‘waar zijn die godverdomse autosleutels?’ Dat is ook de reden waarom je net voor een burn-out extra energie lijkt te hebben. Je gaat nog heel even sneller omdat je wilt weglopen van het onvermijdelijke.”

Bovendien hebben we een neurotische relatie met tijd?

“We denken niet cyclisch over tijd, maar lineair. Tijd is schaars. Use it or lose it. We versnellen omdat we steeds méér in minder tijd proppen. We maken van elke dag een race naar de aankomstlijn. Snelheid is sexy en de adrenaline­rush is een drug.”

Maar snelheid, deadlines en decisief handelen kunnen toch ook goed zijn?

“Natuurlijk. Ik ben ook geen extremist. Ik hou van snelheid. Zet me op een snelweg in Italië en ik voel me de koning te rijk. (lacht) Als iemand aan de tafel naast jou in een lamskroontje stikt, ga je niet achterover leunen en over je opties nadenken. Maar het probleem is dat we zelfs voor de meest complexe kwesties een snelle oplossing zoeken. Het liefst een die zo weinig mogelijk moeite kost. Onze hele cultuur zit vast in fast forward. Denk maar aan de implosie van de financiële markt in 2008. Dat lag voor een deel aan het feit dat het in die sector te snel gaat om nog goede beslissingen te kunnen nemen. Monteurs van autobouwer Toyota konden bij problemen altijd aan een touw trekken, waarna de hele productie werd stilgelegd en de ploegbaas kwam kijken. Toen ze de grootste autobouwer ter wereld wilden worden, verdween dat touw. Het gevolg: slecht geproduceerde auto’s en rechtszaken.

“Traag is niet altijd beter. Er zijn verschillende snelheden en ritmes waarmee we kunnen spelen. Het moet niet altijd sneller, maar wel beter, en vaak betekent dat trager.”

Waarom is trager door het leven gaan zo heilzaam?

“Je gaat gezonder eten, je wordt productiever op het werk, je wordt een geduldigere ouder en zelfs een betere minnaar. Ik weet dat er cursussen bestaan waarin je leert hoe je je partner in dertig seconden een orgasme kan bezorgen, maar waarom zou je je haasten in bed? (lacht)

“Je hebt bovendien tijd om relaties uit te diepen, dus trager leven is ook een middel tegen eenzaamheid. Je haalt meer plezier uit het leven omdat je bewust op één ding focust: van ontbijten tot een rapport schrijven. Je gaat van zwart-wit naar kleur.

“Een ‘trage’ mindset is een katalysator voor nieuwsgierigheid. Je neemt letterlijk de tijd om de wereld te ontdekken en na te denken. We kunnen die wereld pas begrijpen door erop te focussen en hem langs alle kanten te bekijken, opnieuw en opnieuw. Dat is des te belangrijker in een tijdsgewricht waarin concrete oplossingen voor complexe problemen ontbreken.”

Vertragen is bovendien goed voor onze creativiteit?

“Een voorwaarde voor creativiteit is associatief denken, en dat lukt makkelijker wanneer ons brein niet overbelast is. Een goed idee komt zelden wanneer je vijftig mails doorspartelt, maar wel als je met de hond gaat wandelen of onder de douche naar de tegelmuur staart. Door te mijmeren kan het brein nieuwe verbindingen en associaties leggen. In plaats van te focussen op onze onmiddellijke omgeving, zoals de vergadering op je werk, is een dagdromende geest vrij om creatieve omzwervingen te maken.”

Hoe weten we eigenlijk dat we te snel leven?

“Je lichaam is de kanarie in de koolmijn. Als je vaak moe of ziek bent, leef je niet meer op je eigen ritme. Maar ook je geest krijgt klappen. Milan Kundera (schrijver van ‘De ondraaglijke lichtheid van het bestaan’, red.) sprak al over de band tussen trager leven en een sterker geheugen. Als je in turbomodus leeft, lijkt er niets te blijven hangen. Je weet niet meer wat je gisteren at of hoe die Netflix-serie eindigde. Rond oudejaar vraag je je af wat je eigenlijk gedaan hebt. Je was er niet om herinneringen vast te leggen. Ik heb het ook ervaren. Op een zeker moment was ik ervan overtuigd dat ik aan het dementeren was. Ik voelde me slechts een toeschouwer van mijn eigen leven. Details verdwenen in de mist.”

Wat vond je zelf het moeilijkste aan vertragen?

“Neen zeggen. Je herkent het gevoel vast wel: iemand vraagt je voor een feestje of een nieuw project. Als het zover is, vraag je je af waarom je in hemelsnaam hebt toegezegd. We rekken onze agenda uit tot hij net niet barst. De enige manier om wat ruimte te creëren, is door neen te zeggen. Na een tijd besef je dat mensen je niet sullig vinden als je vaker nee zegt, en dat die collega na drie maanden opnieuw aan je bureau staat met een ander voorstel.

“Warren Buffett (Amerikaans zakenman en investeerder, red.) zegt het goed: het verschil tussen succesvolle en zeer succesvolle mensen? Die laatsten zeggen tegen heel veel dingen neen. We pauzeren niet meer om triage toe te passen op alle voorstellen die onze richting uit komen. Stel jezelf de vraag: is dit mijn tijd echt waard? Vaak is het antwoord nee. En nog vaker zijn de dingen waar je vandaag over strest over een half jaar geen zorg meer. Kies dus wat vaker voor jezelf en geef er een positieve draai aan: ik ga een betere baas, ouder of collega zijn door op dit moment neen te zeggen.”

Kan iedereen trager leren leven?

“We hebben allemaal een tempo dat ons van nature het beste ligt. Sommigen identificeren zich met een schildpad, anderen met een haas. Introverten zitten vaak in de eerste categorie. Omdat zij minder makkelijk functioneren bij een teveel aan prikkels, zullen ze sneller stilte in de chaos scheppen. Ik ben van nature een haas. Ik spreek snel, speel hockey en woon in Londen. Trager beginnen te leven ging gepaard met afkickverschijnselen. Ik was zodanig vervreemd van mezelf dat ik moest leren om alleen te zijn zonder het gevoel te hebben dat ik tijd verspilde. Die reboot vraagt tijd, bij iedereen. Maar ik ben verliefd geworden op trager leven. Ik kan nu afwisselen tussen traag en snel. Dat geeft me meer energie en meer tijd om te filosoferen over het leven dat ik leid. Mijn relaties zijn erop verbeterd. Ik hoor dingen die ik vroeger niet hoorde omdat ik de tijd niet nam om te luisteren.”

Wat als je verpleegkundige bent op een spoeddienst? Hoe vertraag je dan?

“Er zijn altijd trage en snelle momenten, ongeacht welke job je uitoefent. Tijdens die snelle momenten moet de verpleegkundige alles op alles zetten om levens te redden. Maar om op dat hoge niveau te kunnen blijven functioneren, moeten er ook trage momenten zijn. En dat kan erg eenvoudig zijn: vind een rustig plekje om even naar foto’s van je kinderen te kijken of drink een kop thee onder een boom in het parkje naast je werk. Het is niet gezond om in die deadlinemodus te blijven zitten. Je moet eruit, zelfs al is het maar heel even. Sta even stil nadat je je fiets hebt geparkeerd en je naar je eerste vergadering stapt of zet een object in de gang dat je aanraakt telkens als je thuiskomt. Het zal ervoor zorgen dat je je maaltijd niet naar binnen schrokt.”

Je zegt dat trage werknemers meer krediet moeten krijgen. Daar raak je nog een andere nuance aan dan de quiet quitting-trend?

“Klopt, quiet quitting is een vorm van protest. Je bent ongelukkig op je werk, je voelt je niet gewaardeerd, maar wordt wel overladen met werk. In plaats van ontslag te nemen, ga je het minimale doen. Dat is iets heel anders dan bedachtzame traagheid op de werkvloer. Traagheid kan een superkracht zijn en werknemers die goede resultaten boeken door in te gaan tegen dat snelle narratief zouden we beter in de bloemetjes zetten. Wat niet makkelijk is, want de werkvloer wordt beheerst door snelle propaganda: van Elon Musk die onder zijn bureau slaapt tot ‘you snooze, you lose’-dogma’s. Werknemers die na een lange wandeling met een geweldig idee op de proppen komen, of meer tijd nemen om de klanten te leren kennen, moeten gevierd worden. Zet hen op een piëdestal in de nieuwsbrief: Helga werkt trager en dat is goed voor het bedrijf. Als je een boodschap met humor brengt, is de kans groter dat mensen er anders over gaan nadenken.”

Technologie heeft ons leven drastisch versneld. Kunnen we het ook inschakelen als bondgenoot in het vertragings­proces?

“Steeds meer bedrijven vragen werknemers om tijdens vergaderingen geen laptop of gsm mee te brengen. Notities op papier nemen is veel beter voor de concentratie. Uit onderzoek blijkt dat een zichtbaar scherm, en dat hoeft eens niet op te lichten, tot meer oppervlakkige gesprekken leidt. De focus verdwijnt. Je kan ook bedachtzamer met e-mails omgaan. Als je er langer dan een minuut over doet om een mail te schrijven of te beantwoorden, bel je beter even.

“Zelfs de digital natives die met schermen en de snelheid van TikTok opgroeiden, beginnen te beseffen dat analoge ontmoetingen met vrienden kostbaar zijn. En dat is ook maar logisch. Wat schaars dreigt te worden, krijgt plots weer waarde. Hoe gedigitaliseerder onze wereld, hoe meer nood we aan echt, menselijk contact hebben.”

De klassiekers als wandelen en mediteren helpen ons te vertragen. Op voorwaarde dat ze geen extra punt op onze to-dolijst worden?

“Klopt. Je moet geen spoedcursus Tibetaans mediteren volgen. Zet kleine stapjes. Probeer je hoofd gedurende één minuut leeg te maken. En de dag erna twee minuten. Bouw het langzaam op. Maar leg je er wel op toe. Niemand heeft het te druk om vijf minuten te mediteren. Je telefoon wat vaker wegleggen is al een goed begin. Daar slijten we met z’n allen belachelijk veel uren aan.”

En uiteindelijk zouden we de kunst van het nietsdoen onder de knie moeten krijgen.

“Maar dat is wel de laatste en moeilijkste fase van de Slow Movement. Als je dat vanuit het niets probeert, zal het slechts een straf zijn. Het gaat om een reboot van je geest. Die moet je opbouwen. Ga wandelen in je buurt zonder podcast of gsm. Observeer de mensen rond je als je in de rij aan de kassa staat. Kijk in de trein uit het raam naar het veranderende landschap. Overnacht in een slow cabin.”

Heb je tips voor trager ouderschap?

“Wist je dat het brein van een kind overuren maakt wanneer het tien minuten lang een lieveheersbeestje observeert? Wij denken: hm, ziet er tijdverspilling uit, waarop we ons kind bij de hand nemen en naar de balletles sleuren. Zelfs kinderen leven als minivolwassenen, met hun eigen agenda. Een kind moet niet gemicromanaged worden, maar de tijd en de vrijheid krijgen om de wereld in zijn eigen tempo te ontdekken. Hyperparenting maakt van de kindertijd een race naar perfectie en van het ouderschap een competitieve sport.

“Ga samen op de grond liggen en kijk naar de wolken. Plan lege momenten in. En laat een kwartier ruimte tussen geplande activiteiten. Vind andere gelijkgestemde ouders die ook willen vertragen. Maak een familiedagboek waarin iedereen foto’s plakt of grappige tekstjes schrijft. Kijk er samen in. En blijf niet supporteren bij de voetbalwedstrijd. Drink een koffie in de kantine zodat je kind niet het gevoel heeft dat hij je reacties in het oog moet houden.”

Zal de pandemie een blijvende impact nalaten op onze goesting om te vertragen?

“De pandemie was een mondiale workshop in traagheid. Dat effect zindert nog altijd na. Veel mensen zijn niet meer bereid om overuren te draaien. Steeds meer bedrijven experimenteren met de vierdaagse werkweek. Er ontstaan ook meer stille kamers waar je tussen het werken door yoga doet of je ogen sluit. Dat zie je nu ook in de supersnelle sectoren, zoals Wall Street. En terecht, want een pauze van vijf minuten kan je al in een heel andere headspace katapulteren. We zijn misschien nog niet klaar om alle pandemie­lessen consequent in de praktijk te brengen, maar we hebben de lessen tenminste geleerd. De slow revolution verloopt traag, en dat had ik ook verwacht, maar ik ben hoopvoller dan vijftien jaar geleden.”