Wat maakt antidepressiva afbouwen zo moeilijk? ‘De eerste weken kunnen erg pittig zijn’

Schrijfster Ann De Craemer getuigde op Twitter openhartig over het moeizame proces om antidepressiva af te bouwen, een thema dat eerder ook Selah Sue ter sprake bracht. Wat maakt het zo moeilijk?

“Kan ik het wel, zonder die pillen? Of zal ik ze altijd nodig hebben?” Het zijn de vragen die Ann De Craemer (41) bezighouden, terwijl ze als een jojo tussen blije dagen en “andere” dagen schippert. “Angstaanvallen, zweten, misselijk worden, dat krijg je als je het brein twee jaar lang afhankelijk maakt van een stof.” Die antidepressiva is ze nu voorzichtig aan het afbouwen, vandaag dosissen van 60 gram in plaats van de 120 gram twee maanden geleden. Binnen twee maanden wil ze op nul zitten. Maar een ponykamp is het niet.

In haar boek Hersenorkaan schreef De Craemer al ongeremd over haar depressie, nu wil ze ook open zijn over de breuk met antidepressiva. In 2020 bouwde ze al eens af, maar “een serieuze coronadip” later is er dus de reprise. “Ik merk dat mensen daar niet makkelijk over praten, terwijl het best een rouwproces is. Het voelt een beetje als afscheid nemen van je beste vriend, die je er al die jaren bovenop hielp.”

Beste vriend

Die beste vriend is in ons land alomtegenwoordig. De recentste RIZIV-cijfers uit 2020 tonen dat zo’n 1,2 miljoen Belgen antidepressiva slikken. In vergelijking met tien jaar geleden is dat een stijging van 7 procent, vooral door een groeiend aantal jonge mensen.

Die evolutie baart experten al langer zorgen. Artsen schrijven sowieso nog veel te vaak antidepressiva voor bij een eerste optreden van milde tot matige depressie – tegen de richtlijn in – maar ook aan de andere zijde knelt het schoentje. De gouden standaard is in feite afbouwen na zes maanden van duurzame verbetering. Toch nemen heel wat mensen jarenlang antidepressiva zonder dat daar een duidelijke indicatie voor is.

“Never change a winning team.” Zo omschrijft een arts het heersende mantra treffend in het onderzoek van huisarts Ellen Van Leeuwen (UGent/WGC Nieuw Gent). Volgens haar stellen heel wat patiënten en artsen zich op een bepaald moment wel de vraag of dat pilletje nog iets doet, maar is er een heilige schrik voor herval. “Vaak vergeten patiënten dat niet enkel dat antidepressivum hen door die ellendige periode heeft gesleurd, maar ook andere positieve veranderingen.”

Die terughoudendheid is begrijpelijk, zegt psychiater Kirsten Catthoor (PZ Stuivenberg). “Aan een stabiele toestand gaat vaak een lange, moeilijke zoektocht vooraf naar de juiste medicatie en dosis. Er is dus behoorlijk wat lef nodig om die stap te zetten, wetende hoe groot de lijdensdruk is bij depressie.” Hoewel stoppen met antidepressiva geen doel op zich mag zijn, is er volgens haar wel meer bewustwording nodig “om te kijken of afbouwen aan de orde is.”

Vaak zijn het nu bijwerkingen van de medicatie die patiënten naar de afrit duwen. Die treden niet noodzakelijk op, maar het risico neemt wel toe met de jaren, zegt Van Leeuwen. Het gaat dan om een breed spectrum van klachten zoals gewichtstoename, misselijkheid en nausea, slaapstoornissen, libidovermindering en het afvlakken van emoties. Dat laatste bezingt Selah Sue, die vorig jaar na zestien jaar stopte met het nemen van antidepressiva, in haar single ‘Pills’: “And if you look real close you’ll notice I lost all my emotions”.

De medicatie heeft haar leven gered, vertelde de zangeres eerder in De Morgen, “maar ik heb al die tijd wel onder een stolp geleefd.” Een gevoel dat De Craemer herkent. “Ik was mezelf niet, alsof er een waas op mijn hersenen lag en ik emoties niet ten volle kon beleven. Terwijl ik soms gewoon kwaad wil kunnen zijn of ontzettend hard huilen.” Afbouwen is voor haar weer een beetje meer mens worden.

Wat een goede afbouwstrategie is, ligt echter nog volop onder de loep. De wetenschappelijke focus heeft lang op de opstart van antidepressiva gelegen, pas sinds kort wordt kwaliteitsvol onderzoek gevoerd naar de timing en wijze van afbouwen. Een tikje logisch, aldus Van Leeuwen: “Veel onderzoek wordt gesponsord door de firma’s die antidepressiva op de markt brengen.” Die zijn niet meteen happig op afbouwen.

Negatieve spiraal

De korte pijn kan in principe een goede optie zijn. Er zijn echter steeds meer signalen dat kleine, langzame stapjes renderen om stopzettingsverschijnselen – geen ontwenningsverschijnselen, want dat impliceert verslaving – tot een minimum te beperken. “De eerste weken kunnen erg pittig blijven”, weet Catthoor. Ruwweg de helft van de mensen zou last hebben van klachten zoals hoofdpijn en rillingen maar ook angst of somberheid. “Die onrust kan op zijn beurt een angst in gang steken”, zegt Catthoor. Dan dreigt opnieuw de negatieve spiraal.

“Sowieso begin je er het best niet alleen aan, maar onder begeleiding van een arts”, zegt Van Leeuwen. Wie op eigen houtje of te snel afbouwt, loopt het risico om harde stopzettingsverschijnselen te verwarren met herval. “Dat kan het signaal zijn voor mensen om weer medicatie te nemen en nooit meer aan afbouwen te denken. Terwijl ze eigenlijk gewoon trager moeten afbouwen.”

En, zo benadrukt Van Leeuwen, een arts kan ook helpen focussen op het positieve. Het is waar De Craemer nu op let: “Ik wil niet zomaar een pilloos leven, ik wil vooral dat sporten en beweging mijn nieuwe medicatie wordt. Bij het fietsen komen er ook allerlei stoffen vrij in je hersenen.” Al toont het meteen hoe fragiel zo’n traject kan zijn. Ze brak zonet twee beentjes in haar voet. “Zo’n tegenslag maakt me dan meteen weer een beetje angstig.”