Wat 15 jaar een smartphone gebruiken met uw hersenen heeft gedaan

Amper 15 jaar na de introductie van de iPhone zijn smartphones niet meer weg te denken uit ons leven. Volgens experts is dat niet noodzakelijk goed nieuws. Overmatig gebruik kan een nefaste invloed op onze cognitieve vaardigheden hebben. Wanneer is het tijd om de uitknop in te drukken?

“We kunnen het niet meer helpen, onze hersens zijn gekaapt.” Terwijl elektronicabedrijf Apple onlangs de vijftiende verjaardag van de eerste iPhone vierde, zag de Amerikaanse psycholoog Larry Rosen weinig redenen om vrolijk te zijn. In een artikel in The Telegraph wees hij erop dat het legendarische toestel er weliswaar voor zorgde dat smartphones ingeburgerd raakten bij het brede publiek, maar dat de maatschappij daar ondertussen wel een flinke prijs voor betaalde. “We zijn even aangetrokken tot onze telefoons als bijen tot honing.”

Uit de Digimeter van 2020, een jaarlijkse studie naar het mediagebruik in Vlaanderen door onderzoekscentrum Imec, blijkt dat Rosens bewering niet onwaar is. Zo’n 93 procent van de Vlamingen bezit ondertussen een smartphone en het gemiddelde gebruik ligt op 185 minuten per dag. Die hoge cijfers zorgen ervoor dat steeds meer mensen het gevoel hebben dat ze niet meer zonder hun telefoon kunnen. 87 procent van de Vlamingen legt zichzelf daarom regels op om de schermtijd te doen dalen, al geeft slechts 28 procent aan dat die restricties ook effectief werken. Terwijl Apple-oprichter Steve Jobs in 2007 nog vertelde dat de iPhone gebruikers zou helpen om hun capaciteiten uit te breiden, is de smartphone sindsdien steeds meer uitgegroeid tot een verlengstuk van het lichaam. Het toestel niet op zak hebben, voelt voor velen onnatuurlijk aan.

Volgens neuropsychiater Theo Compernolle kan die afhankelijkheid ingrijpende gevolgen hebben voor de manier waarop ons brein functioneert. De voortdurende meldingen van apps op een smartphone zorgen er namelijk voor dat gebruikers dikwijls afgeleid worden, waardoor de verleiding om te multitasken ontstaat. Compernolle wijst erop dat dat problematisch kan zijn omdat ons brein eigenlijk slechts op één taak tegelijkertijd kan focussen. “Zodra je je aandacht over verschillende zaken verdeelt, gaat je productiviteit daaronder lijden. Als een gevolg daarvan kan ook je stressgevoel stijgen.” De meldingen van je smartphone uitzetten, biedt slechts een gedeeltelijke oplossing voor het probleem. Onderzoek toont namelijk aan dat gebruikers hun smartphone in de helft van de gevallen checken zonder dat daar een concrete aanleiding voor is.

Hersenschade

De tijdelijke afleidingen klinken misschien nog onschuldig, maar Rosen waarschuwt dat overmatig gebruik van de smartphone ook voor effectieve hersenschade kan zorgen. In een artikel dat de California State University publiceerde, vertelt hij dat de bijnieren bij obsessies grote hoeveelheden van het ‘stresshormoon’ cortisol aanmaken. Excessieve smartphonegebruikers kunnen hun gevoelens van ongerustheid of angst dan enkel nog temperen door opnieuw te checken of ze al nieuwe notificaties van apps ontvingen. Zo belanden ze in een straatje zonder eind waarbij ze vaak nood hebben aan begeleiding van professionele hulpverleners.

Mediaprofessor Lieven De Marez (UGent) merkt op dat de smartphone ook een duidelijke invloed heeft op ons geheugen en op de manier waarop we kennis verwerken. Het toestel zorgt er namelijk voor dat alle informatie voortdurend voorhanden is, waardoor mensen minder gestimuleerd worden om feitelijke kennis op te slaan. Daar staat wel tegenover dat de smartphone ons beeldgeheugen stimuleert en dat er steeds meer technologieën komen die ons op een andere manier leren omgaan met informatie. Terwijl een arts in opleiding vroeger anatomie moest studeren aan de hand van afbeeldingen in een boek, zal het dankzij de smartphone straks mogelijk zijn om lichamen via virtual of augmented reality meteen in de woonkamer te doen verschijnen.

Vanaf wanneer problematisch?

Binnen academische kringen is er een consensus dat een smartphoneverslaving een negatieve impact op de gezondheid kan hebben, al is er minder eenduidigheid over wanneer het gebruik precies als problematisch bestempeld mag worden. Volgens De Marez kunnen verschillende mensen hun smartphone iedere dag even lang gebruiken, terwijl slechts enkelen van hen verslaafd zijn. “Als je tijdens je vrije tijd vier uur lang op je smartphone wilt tokkelen, is dat niet noodzakelijk een probleem. Maar wanneer datzelfde gebruik ervoor zorgt dat je niet meer op je studies of job kunt focussen, moet je wel de confrontatie met dat patroon aangaan.” De aandacht voor die thematiek zal in de komende jaren enkel groter worden omdat jongeren hun smartphone sowieso vaker gebruiken. De Marez verwacht niet dat zij de toestellen vaker links zullen laten liggen zodra ze opgroeien.

Wie meer inzicht wil in zijn smartphonegebruik, kan een beroep doen op de onderzoeksapplicatie MobileDNA van de UGent. Het voordeel tegenover de traditionele rapporten over schermtijd die bedrijven als Apple zelf naar hun klanten versturen, is dat de app – die alleen beschikbaar is voor Android-smartphones – erop gericht is om patronen bloot te leggen die vaak onderbelicht blijven. Zo kunnen mensen met een smartphone checken hoe snel ze precies op notificaties reageren en of ze hun toestel volgens een bepaald patroon gebruiken. “Op die manier kunnen we weer meer controle over onze cognitieve vaardigheden krijgen”, aldus De Marez.