Voor u uitgelegdOns lichaam
Waarom sommige mensen het altijd koud hebben en andere niet: ‘Gewicht, leeftijd en geslacht spelen mee’
De winter nadert, de verwarming blijft bij sommigen uit en voor koukleumen is dat een marteling. Kan je jezelf trainen om lage temperaturen te verdragen? Of eens een koukleum, altijd een koukleum? Thermofysiologen Hein Daanen en Boris Kingma geven zes praktische tips om op te warmen.
In deze tijden een warm bed verlaten, een warme douche verlaten, een warm huis verlaten: het klinkt als de hel. Een mens is niet gemaakt om het koud te hebben, als je het ons vraagt. En ook als je het aan de wetenschap vraagt, blijkbaar: mensen zijn tropische dieren, zegt Hein Daanen, professor thermofysiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Voor we 40.000 jaar geleden in Europa terechtkwamen, leefden we in het warme Afrika. En in termen van evolutie is 40.000 jaar heel weinig. Ons lichaam is echt afgestemd op hitte.”
Maar helaas, wij leven in België en hier wordt het weleens bijtend koud. Voor sommigen onder ons is dat werkelijk pijnlijker dan voor anderen. “Iedereen reageert anders op kou”, zegt Boris Kingma, thermofysiologisch onderzoeker bij onderzoeksorganisatie TNO. “Zowel wat betreft hoezeer je hersenen het als ‘koud’ ervaren, als hoe je lichaam omgaat met de kou.”
De individuele verschillen kunnen groot zijn, zegt Daanen. “Het is een spectrum.” Wel typisch is dat je het het snelst koud krijgt aan je extremiteiten. Denk: handen, voeten, neus. “Daar knijpen de bloedvaten in de huid het snelst dicht”, zegt Kingma.
Vet en spieren
Factoren die meespelen in hoe koud je het hebt? Bij de ene komen signalen van de koudereceptoren in de huid krachtiger binnen in de hersenen dan bij de ander. Maar ook je gewicht, leeftijd en geslacht spelen mee. “Magere mensen hebben het sneller koud omdat vet het lichaam isoleert”, legt Daanen uit. “Oudere mensen hebben het ook sneller koud, omdat hun bloedvaten in de huid minder goed samenknijpen, en laat dat net een belangrijke manier van het lichaam zijn om warmte vast te houden.”
“En vrouwen hebben het sneller koud omdat die relatief minder spiermassa hebben dan mannen”, vult Kingma aan. “Spiermassa produceert meer warmte dan vet. Zowel in rust, als wanneer je lichaam de spieren gaat samentrekken – rillen, dus – voor nog meer warmte.”
Wat ook een invloed heeft: hoeveel bruin vet je hebt. “Zoogdieren gebruiken bruin vet om het warmer te hebben”, zegt Daanen. “Dat is wit vet met mitochondriën, orgaantjes die veel warmte kunnen produceren. Al heeft de mens heel weinig bruin vet. Ter vergelijking: in rust maakt ons lichaam 100 watt aan warmte aan, door bruin vet te verbranden komt daar maar 15 watt bij.” In normale omstandigheden is dat genoeg om ongeveer 1 graad luchttemperatuur te compenseren, voegt Kingma toe.
Wennen
Stuk voor stuk factoren waar je amper invloed op hebt. En ook de fysieke processen waarmee je lichaam op kou reageert, kan je niet manipuleren. “Een mens past zich wel heel goed aan hitte aan”, zegt Daanen. “Als je een lichaam elke dag blootstelt aan hoge temperaturen, vinden er fysiologische veranderingen plaats. Het lichaam gaat meer zweten, waardoor de lichaamstemperatuur daalt. Als je een lichaam herhaaldelijk blootstelt aan kou, zie je nauwelijks aanpassingen. De doorbloeding, bijvoorbeeld, wordt niet beter.”
Maar plottwist: je subjectieve ervaring van kou kan je wél naar je hand zetten. “Ja, je kan je lichaam aan kou doen wennen”, zegt Kingma. ,,Je moet jezelf er gewoon voldoende aan blootstellen.” Denk maar aan mensen die gaan ijszwemmen, of mensen die met hun handen in koud water moeten werken. “In het begin vinden zij de kou ook erg onaangenaam. Maar we merken in onderzoek dat hun ervaring na een tijd verandert”, zegt Daanen. “De pijnperceptie en het ongemak worden minder naarmate je lichaam aan kou went.”
Elke dag koud douchen
Zet dus elke dag je douche even op koud of draag je een dikke trui minder, dan pluk je daar naar verloop van tijd de vruchten van. Al wil Kingma ook nuance toevoegen. “Ik ken mensen voor wie die eerste dagen zonder dikke trui te pijnlijk zouden zijn. Dan kan je toch beter gewoon ervoor zorgen dat je lichaam warm blijft.”
Tweede belangrijke kanttekening: je wil ook niet té veel wennen aan kou. Want hoe meer je went aan kou, hoe minder goed je lichaam erop reageert met meer warmteproductie. “En zo ontstaat er wel een gevaar op onderkoeling”, zegt Daanen. Opletten in extremere temperaturen of situaties dus.
Altijd koud? Zo krijg je het warmer in 6 stappen
Toch de eeuwige koukleum? Dan houd je het met deze tips van Daanen en Kingma warm.
1. Actief zijn is de beste remedie: “Zodra je beweegt, verdubbelt de warmteproductie van je lichaam”, zegt Kingma. Tot meer dan 1.000 watt aan warmte, verduidelijkt Daanen. Blijf thuis dus ook niet de hele dag in je stoel zitten als je het koud hebt.
2. Kies voor goed isolerende kleding: “Denk bijvoorbeeld aan dons, dat materiaal houdt de lucht goed vast", zegt Daanen. Goed isolerende kleding is dikker en bestaat uit meerdere lagen, om zo lucht te kunnen vasthouden. En hoe ruwer de laagjes, hoe beter die ook de lucht vasthouden.”
3. Trek die kleding aan voor je de kou in gaat, wanneer je het nog warm hebt: “Kleding warmt niet op, kleding houdt alleen de warmte van je lichaam vast”, zegt Daanen. “Als je dus handschoenen aantrekt wanneer je handen het al koud hebben, doen die niks. Trek ze binnenshuis al aan.”
4. Kleed je niet te warm aan: “Als je zou gaan zweten, wordt je kleding vochtig. Zodra je daarna stopt met de inspanning, zal dat vocht verdampen. En zo krijg je een ongewenst verkoelend effect. Merk je dat je het door al je laagjes zo warm hebt dat je zal gaan zweten, dan moet je laagjes verwijderen”, zegt Daanen.
5. De grootste boosdoeners als je het koud hebt: “Zeker als de vloer koud is, moet je je voeten warm houden. Draag bijvoorbeeld pantoffels met isolerende zolen”, tipt Daanen. “Voor mensen die veel aan een computer werken en snel koude handen krijgen, kunnen vingerloze handschoenen goed werken”, voegt Kingma toe, “en blijven bewegen en af toe met de armen zwaaien.”
6. Drink warme dranken of eet warme gerechten: “Zo warm je de kern van je lichaam op”, zegt Daanen. “En als die kern het warm heeft, stuurt je lichaam meer warmte naar je handen of voeten.” Omgekeerd werkt dat niet: je kan niet door je handen of voeten op te warmen, je lichaamskern warmer maken.
