Waarom die lelijke kersttrui een blijver is (en welk type u als gegoten zit)

Heeft u een kerstboom staan thuis? Dan is de kans groot dat u niet alleen de kerstballen, maar ook uw lelijkste kersttrui uit de kast heeft gehaald. Maar hoe kon zo’n kitscherig onding zo acceptabel worden?

“Wij zijn er vier jaar geleden mee begonnen”, zegt Ann (40). “Het was een idee van mijn jongste zus, bij wie we dat jaar voor het eerst kerstavond vierden. Haar feestje, haar regels, heeft ze wellicht gedacht. Iedereen heeft dus ook braaf geluisterd. (lacht) Mijn zus en schoonbroer hadden voor zichzelf speciaal gepersonaliseerde truien laten maken. Een andere zus had haar man in een extreem foute kersttrui gestoken, met flikkerende lichtjes op. Iets waar mijn schoonbroer die avond erg hard om gevloekt heeft en wij veel mee gelachen.”

Ook Ann deed voor die eerste editie haar stinkende best: op een groene glittertrui had ze roodwitte snoepstokjes vastgenaaid. “Ik was heel populair bij de kinderen die avond, moet ik zeggen. Al spande mijn vader de kroon: hij kwam volledig verkleed als kerstman. Het duurde zelfs even voordat de kinderen doorhadden dat het opa was, achter die baard.”

Die avond is bij de familie van Ann een nieuwe traditie geboren: kerst wordt gevierd in foute kerstoutfits, en ze zijn zeker niet alleen. Wie online even rond­snuistert, wordt meteen op zijn of haar wenken bediend: het internet staat vol wollen truien met drukke sneeuwvlokjesmotieven en/of rendieren, kerstmannen, kerstbomen en kerstballen. En pompons, knipperlichtjes of een speakertje met ‘Jingle Bells’ voor de echte believers.

Er zijn gespecialiseerde verkooppunten, UglyChristmasSweater.com, maar ook de grote ketens zorgen ervoor dat elk najaar een stapeltje kersttruien in de winkels ligt. Zelfs Warner Bros. lanceerde zopas een collectie, opgehangen aan populaire series als Friends, Rick and Morty, en Game of Thrones.

Op Facebook zijn workshops te vinden waar kinderen hun eigen foute trui kunnen maken, en binnenkort is het ook weer tijd voor Foutekersttruiendag. Wanneer die precies plaatsvindt, daaruit raakten wij eerlijk gezegd ook niet wijs. Think Pink organiseert een actie op 17 december, volgens sommige webshops gaan de festiviteiten door op 15 december, een andere onlinewinkel opteert voor nog eens vier dagen eerder, op 11 december.

“Wij organiseren met het bedrijf al jaren een Foute Kersttruiendag. Die dag komen alle collega’s in hun lelijkste kersttrui werken”, vertelt Katrien Vangrunderbeek van JBC, dat het item ook standaard in de eindejaarscollectie opneemt, al merkt ze dat de laatste jaren die ietwat sobere modellen meer in trek zijn. “Een trui die je de hele winter kan dragen is toch ook wat duurzamer dan eentje die je enkel met kerst aantrekt.”

Bridget Jones’s Diary

Volgens kenners beslaat de geschiedenis van de kersttrui toch al enkele decennia. De auteurs van The Ugly Christmas Sweater Party Book markeren de jaren vijftig als een belangrijk moment: toen trokken vooral Amerikanen met plezier én in alle ernst de warme, feestelijke en toen nog stijlvolle trui aan. Ideaal om gezellig de kalkoen aan te snijden terwijl buiten de sneeuw neerdwarrelt.

In de jaren tachtig liepen zelfs prominente Britse televisiepresentatoren ostentatief gekleed in kersttrui in beeld, waarna geïnspireerde oma’s de breinaalden ter hand namen om ook de kleinkinderen van zo’n knusse trui te voorzien. Het hoeft niet te verbazen dat er algauw een duf sfeertje rond ontstond: net als de jaarlijkse mok en sokken werd niemand vrolijk van alweer een trui als kerstcadeau. En toen Carlton uit The Fresh Prince of Bel-Air in zo’n trui stond te dansen bij de kerstboom, wist iedereen hoe laat het was: de kersttrui was officieel niét cool.

Maar alles komt terug, en vaak lopen dan de hipsters op kop. Het officiële startpunt was misschien Bridget Jones’s Diary in 2001, waarin Bridget in eerste instantie weinig onder de indruk is van de ietwat sullige Mark Darcy en zijn onnozele kersttrui, maar uiteindelijk toch voor hem valt. Want hoe knullig zijn trui ook was, aandoenlijk was Darcy evenzeer.

Niet lang daarna werden in de Verenigde Staten winterse loopevenementen georganiseerd met een foute kersttrui als dresscode, en (bedrijfs)feestjes met een gelijkaardig thema. Hippe winkels als Urban Outfitters sprongen op de kar en verkochten kitscherige truien voor wie geen exemplaar meer op zolder had liggen.

“Hoe gaan zo’n dingen? Sinds de nillies zien we wel vaker lelijke kledingstukken die plots hip worden”, zegt Vangrunderbeek van JBC. Ze verwijst ook naar de ugly dad sneakers uit de jaren negentig die nu iedereen draagt, of de lange soepjurken die vandaag zo in de mode zijn.

“Er hangt zeker een hipsterfactor aan”, vertelde ook Fred Hajjar van de onlinewinkel UglyChristmasSweater.com aan The New York Times. “Hoe kitscheriger en lelijker, hoe beter.” Daarna lieten ook celebrity’s als Justin Bieber, Taylor Swift en Kanye West zich opmerken in kersttruien. Sociale media maakten die veeleer Amerikaanse kersttraditie hier goed zichtbaar, en sowieso hebben we een neiging om steeds meer Amerikaanse gebruiken te omarmen, denk maar aan de populariteit van Halloween.

Maar er is hier meer aan de hand dan luchtig copycatgedrag. De kersttrui en de algemene hang naar kitsch tijdens kerst (u heeft toch ook glitterballen in uw boom hangen?) zeggen namelijk ook iets over onze ietwat ingewikkelde verhouding met tradities. Aan The New York Times vertelde Evan Mendelsohn van de onlinekerstwinkel Tipsy Elves: “Kerstmis is eigenlijk een heel belangrijk religieus feest. Voor de jongere generatie is een leuke trui een manier om er een wat lichter feest van te maken.”

Het is een analyse die cultuursocioloog Walter Weyns (UA) deelt. Hij vergelijkt het met jonge trouwers die kiezen voor een traditioneel huwelijksfeest, maar zich laten rondrijden in oldtimers. “Het hangt tussen nostalgie en ironie in. Het is, net als die lelijke truien, een manier om te zeggen: ik hou wel vast aan deze traditie, maar ik ga er niet zomaar slaafs in mee. Morele dwang heeft op mij geen vat en ik steek wat de draak met deze gebruiken.” Het lijkt ook te duiden op enig ongemak bij belangrijke momenten die bol staan van de zware symboliek en De Grote Waarden. “Je ziet dat mensen dat wat op afstand houden. Ze willen niet klef bevonden worden. Voor een kerst­fanaat is zo’n trui een ideale manier om zichzelf wat te ridiculiseren.”

Bij JBC zien ze dan weer een hang naar familiale gezelligheid en comfort. “Corona zal er wel iets mee te maken hebben, maar de kerstpyama’s verkopen heel goed.” Ook bij de familie van Ann mag het de laatste jaren wat gemoedelijker. “Vroeger kleedden we ons altijd netjes op: de mannen in hemdjes, wij in panty’s en hoge hakken. Maar intussen denken we allemaal: waarom eigenlijk? We zijn toch maar onder ons? Het is zo gezelliger en meer ontspannen. Zozeer zelfs dat ik twee jaar geleden een rendier-onesie heb aangeschaft. Is dat smaakvol? Nee. Geneer ik me ervoor? Vergeet het. Er is geen comfortabelere manier om je op een overdosis fondue te storten.”

Wij loodsen u door het beste (en het slechtste) wat de feestelijke fashion-faux-pas voor u in petto heeft.

De ‘het is maar om te lachen’-kersttrui

Een kersttrui moet je natuurlijk in de eerste plaats zélf warm houden, maar je kan er ook de lichaamstemperatuur van je feestgezelschap mee de hoogte in sturen. Zo vonden we onder andere een kersttrui met een gat ter hoogte van de borst (bedoeld voor uw échte borst), terwijl mannen dan weer de niet mis te verstane boodschap ‘I have a big package for you’ op de borststreek kunnen dragen. Erg fout allemaal, maar al die bedenkelijke signalen hebben wel degelijk hun bestaansreden. Herinnert u zich bijvoorbeeld de foto van het Britse koningshuis, allemaal in foute kersttrui gehuld? In werkelijkheid ging het natuurlijk niet om de échte royals, maar om hun standbeelden in Madame Tussauds. Maar hierin schuilt nu net de grote kracht van de sweater: in barre tijden staat hij garant voor wat ongecompliceerd plezier. Het is aan de durvers, dat zeker, en u begrijpt zelf vast ook wel dat u met deze trui beter niet naar het werk trekt. Maar in beperkte kring kan het wel. Denken we.

Het politieke statement

Het statement-T-shirt werd plots een dingetje toen Dior in 2017 een model de catwalk opstuurde met ‘We should all be feminists’ op haar shirt geprint. In een mum van tijd werd het kledingstuk de meest geïnstagramde look van de Parijse modeweek. De trend heeft zich inmiddels naar andere kledingstukken vertakt, en uiteraard kon ook de kersttrui niet achterblijven. Tijdens de hoogdagen van Donald Trump doken truien op met opschriften als ‘Nasty woman’, of ‘When they go low, we go high’. Politieke opschriften zijn dankbaar omdat ze, zonder dat je zelf ook maar iets hoeft te zeggen, duidelijk maken wie je bent en waar je voor staat. Een kersttrui met ‘Sleigh the patriarchy’ of ‘Make Christmas great again’: erg subtiel is het allemaal niet, maar dat is ook net het púnt. Ideaal voor als je wil dat je gezelschap in één oogopslag weet over welke maatschappelijke euvels je ’s nachts je slaap verliest.

De modebewuste kersttrui

De grote doorbraak van de kersttrui kwam er in de vroege jaren tweeduizend, onder andere hip gemaakt door passages in populaire films zoals Bridget Jones’s Diary. In navolging van de grote modeketens, merkten ook prestigieuze modehuizen dat ze maar beter in de trend konden meegaan. Als reactie stuurden ze hun eigen, ietwat stijlvollere kijk op het kledingstuk de catwalk op. In 2007 bracht Stella McCartney een kersttrui met ijsbeerprint uit, in 2010 volgde Givenchy, en ook Dolce & Gabbana kwam later met een kersttrui op de proppen. Dat feestelijk niet noodzakelijk méga­fout hoeft te zijn, bewees ook prinses Diana, toen ze als prille royal in een rode trui met schaapjesprint gefotografeerd werd. Van die kerst­sweater worden ook vandaag nog replica’s verkocht (voor meer dan tweehonderd euro, jawel). Maar ook aan democratischere prijzen vindt u voldoende kersttruien waar u ook zonder gezichtsverlies te lijden mee buiten kan.

Hiermee wil u écht niet gezien worden

Gezien worden: daar draait het natuurlijk om van zodra je je in een kersttrui wringt. Het feestseizoen inluiden door een statement van formaat te maken. Sommigen onder ons hebben er zelfs een sport van gemaakt om één keer per jaar zo onmodieus mogelijk voor de dag te komen tijdens speciale ugly christmas parties; dat is althans hoe zangeres Taylor Swift haar dertigste verjaardag besloot te vieren. Modespecialisten verklaren die tendens als een tegenbeweging voor de normcore-trend die al enkele jaren vooral soberheid predikt. In dat licht was de ugly christmas sweater het ideale antidotum: hij gaf ons de mogelijkheid om eindelijk eens onmodieus en overdadig gekleed naar buiten te komen. Uitwijden over of dat al dan niet genoeg is om de stortvloed aan waanzinnige truien te verantwoorden, daarvoor hebben we hier de ruimte niet. Wél voor enkele voorbeelden: zo zijn er vandaag matching kersttruien voor koppels, net als truien waar een heel pluchen rendierhoofd uit de borst komt piepen of waar een slinger of drie in verwerkt zit. Zelfs onze huisdieren ontsnappen niet aan de kerstgekte: ook voor hen vindt u her en der feestelijke truien.

Covid voor kerst

Ook de kersttruienindustrie ontkwam vorig jaar niet aan het coronavirus. Want in tijden van crisis besteden we minder geld aan niet-essentiële aankopen. Maar niet getreurd! Tijdens de pandemie zag een nieuwe categorie kersttruien het levenslicht: de op corona geïnspireerde sweater. Denk: kersttruien met een gemondmaskerde kerstman, opschriften als ‘Baby it’s covid outside’, of wat dacht u van: ‘Hand santa-tizer is my bestie’?

Zoals vaak is mode (of ja: kleding, in dit geval) ook en vooral in tijden van crisis een uitstekende manier om wat in onze gevoelswereld speelt, naar buiten te brengen. Zelden was wol een beter medium om onze grootste kopzorgen van het voorbije jaar op een ludieke manier een plek te geven. En om uw feestgezelschap er een avond lang aan te herinneren dat ze hun handen moeten ontsmetten voor ze naar het broodmandje grijpen.

De trui die ook na kerst nog kan

Het moet geschreven: in tijden waarin we ons steeds bewuster worden van de ecologische impact van de mode-industrie, is een kersttrui niet bepaald de meest verdedigbare investering. Volgens onderzoek zou een vierde van de aangekochte truien zelfs maar één keer gedragen worden, voor ze een stoffig lot op de bodem van uw kleerkast wacht, of ze zelfs gewoon in de vuilbak belanden. In plaats van op trends in te spelen, is het om die reden misschien toch veiliger om een tijdloos model aan te schaffen. U weet wel: een trui met sneeuwvlokken of een wat soberder ruitjesmotief in groen of rood: klassiekere elementen die de tand des tijds net iets beter doorstaan dan een politieke veeg uit de pan. Een kledingstuk dat niet zozeer schreeuwt dat het Kerstmis is, maar het eerder fluistert. En in tijden waarin Mariah Carey voor de zoveelste keer zingt dat u het enige bent wat ze voor Kerstmis wil, kunnen onze trommelvliezen wel wat rust gebruiken.