Vrij is vrij: is het ongezond om tóch te werken op een vrije dag?

Het is verleidelijk om nog even te reageren op een mail, een collega te bellen of een klusje af te ronden op een vrije dag. Maar pas op: je hebt voldoende tijd nodig om te herstellen en op te laden.

Als je een kantoorbaan hebt, is de kans vrij groot dat je weleens hebt gewerkt op een vrije dag. Waarom doen werknemers dat? Wie in loondienst zit, heeft recht op minimaal twintig vrije dagen per jaar en krijgt niet extra betaald als-ie toch werkt.

Volgens Willem van Rhenen, bedrijfsarts bij Arbo Unie en hoogleraar bevlogenheid en productiviteit aan de Nyenrode Universiteit, leven we in een maatschappij waarin we constant op de hoogte willen blijven. “Als je tegenwoordig ‘nee’ moet zeggen op de vraag of je iets hebt gezien of gelezen, hoor je er al bijna niet meer bij”, zegt hij.

Workaholic

Constant op de hoogte willen zijn van wat zich op de werkvloer afspeelt, is verslavend. Van Rhenen: “Mensen raken niet verslaafd aan hun werk omdat ze zo bevlogen zijn. Het heeft vaak iets dwangmatigs. Zoals rokers bij het weggaan even voelen of hun pakje sigaretten wel in hun jaszak zit, zo checken workaholics hun telefoon en mail.”

Het gevoel hebben dat je voortdurend je werkberichten moet checken om snel te kunnen reageren, tijdens maar ook ná werktijd, wordt ‘telepressure’ genoemd. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam in 2018 bleek dat mensen zich door werkgerelateerd smartphonegebruik moeilijk psychologisch kunnen losmaken van het werk. Ook heeft telepressure effect op burn-out, op hoe werknemers slapen en hoe effectief ze werken.

Controleverlies

Niet iedereen die op een vrije dag de mailbox bijwerkt, zal zeggen dat er sprake is van een verslaving of telepressure, maar dat de berichten zich anders zó opstapelen dat andere taken eronder lijden. Dat kan inderdaad een legitieme reden zijn om op een vrije dag toch de laptop open te klappen. En dat is niet heel schadelijk, denkt Van Rhenen, want het kan een gevoel van controle geven.

Maar daarin schuilt ook gevaar. “Zodra mensen stoppen met bijhouden, raken ze in paniek. Door dat gevoel van controleverlies worden ze onzeker en gestrest en daar raken ze weer uitgeput van. Dat is uiteindelijk ziekmakend.”

Herstellen en opladen

Wat in ieder geval belangrijk is volgens Van Rhenen: zorg dat je minimaal een dag per week helemaal niet met werk bezig bent, omdat je anders niet goed kunt resetten en opladen. En dat is echt iets anders dan herstellen. Herstellen kan ook tussen het werken door, als je even je telefoon en laptop aan de kant legt of gaat sporten. Voor resetten en opladen heb je wel een dag nodig, anders kom je niet in een toestand waarin je zo opgaat in je bezigheid die je leuk vindt, dat je de tijd vergeet.

Gebruik zo’n oplaaddag om iets te doen wat zinvol en waardevol is voor jou. Een boek lezen, de natuur in. Zoek naar iets wat energie geeft. Voor veel mensen is dat omgaan met andere mensen.

Het kan lastig zijn te ontdekken waar je energie van krijgt, want volgens Van Rhenen hebben veel mensen geen hobby’s meer. “Als ik als bedrijfsarts in de spreekkamer vraag naar hobby’s, zitten mensen me soms heel glazig aan te kijken.” Als je het écht niet weet, kun je bijvoorbeeld denken aan wat je leuk vond om te doen in je jeugd of kindertijd.

Zo raadde Van Rhenen een man met een burn-out aan om een uur per dag te besteden aan zijn vroegere hobby technisch lego. De cliënt herontdekte zo wat hij leuk vond, maar ook dat zijn werk helemaal niet bij hem paste. “Hij kreeg weer energie en een nieuw perspectief, waardoor hij in een paar weken flink was opgeknapt.”

Neem af en toe wat langer vrij

Toch is alleen ’s avonds op tijd stoppen met werken en één weekenddag gebruiken om te ontspannen niet genoeg om op te laden, vindt arbeids- en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze deed onderzoek naar de effecten van vakantie op het welbevinden en de gezondheid van werkenden en schreef het boek De kunst van het vakantievieren (2012).

Eerder zei ze tegen de Volkskrant: “In de Verenigde Staten mogen werkgevers helemaal zelf bepalen hoeveel vrije dagen werknemers hebben. Daar zien we dat mensen meer risico lopen op hart- en vaatziekten als ze lange tijd geen vrij nemen.’”

Maak afspraken op het werk

Maar hoe zorg je er dan voor dat je af en toe vakantie neemt en dat je een dag per week de werkapp op stil zet? Traditiegetrouw werd je in België door de christelijke cultuur gedwongen om op zondag vrij te zijn, tegenwoordig moet je de discipline om niet aan het werk te gaan zelf opbrengen.

Van Rhenen adviseert om vooral geen verwachtingen te scheppen bij je werkgever over dat je altijd bereikbaar bent. “In de advocatuur en bij grote accountantsorganisaties is het vrij gebruikelijk dat je altijd paraat staat. Toch is het slim hierover afspraken te maken met je leidinggevende. Zeg: ‘Je mag me altijd bellen, maar niet op die-en-die dag.’”