Studeertips van een onderwijspsycholoog: ‘Studenten gebruiken massaal de verkeerde studietechnieken’

Berg je fluostiften op en negeer de bolleboos die met een zelfgemaakte samenvatting staat te zwaaien. ‘Scholieren en studenten gebruiken massaal de verkeerde studietechnieken’, zegt onderwijspsycholoog Paul A. Kirschner. Gelukkig weet hij ook hoe het dan wel moet.

Al jarenlang verbant hij mythes uit de onderwijspraktijk. Zijn fascinatie voor onderwijspsychologie komt voort uit een diepgewortelde frustratie. Hij studeerde psychologie en volgde daarna een lerarenopleiding. In de Verenigde Staten, zijn geboorteland, stond hij voor de klas. Altijd waren er leerlingen die achterophinkten, hoe hard hij ook probeerde om hen mee te krijgen. Leerkracht zijn is niets voor mij, zei Paul Kirschner tegen zichzelf.

Via omzwervingen belandde hij uiteindelijk bij de nieuw opgerichte vakgroep onderwijspsychologie in Amsterdam. Hij zou een internationale autoriteit worden die de strijd tegen ongefundeerde claims van onderwijsgoeroes aangaat. Vandaag is Kirschner emeritus hoogleraar aan de Open Universiteit in Nederland en gastprofessor aan Thomas More Hogeschool. Hij is de 70 gepasseerd, maar zijn vuur brandt hevig. Wetenschappelijk onderzoek rond efficiënt studeren sijpelt nog steeds te weinig door naar schoolbanken en aulazitjes, waardoor scholieren en studenten nog altijd op de foute manieren studeren.

Hoe komt het dat onderzoek over studiemethoden niet vlot doorstroomt naar het onderwijs?

“Wat werkt en wat niet werkt, is bekend. Maar niet altijd bij wie lesgeeft en evenmin bij de mensen die de lesgevers opleiden. Leerkrachten en docenten zijn het product van hetzelfde onderwijssysteem. Daarin hebben ze geleerd om netjes te onderlijnen of hun aantekeningen nog eens na te lezen. Die technieken worden eindeloos herkauwd en aan de volgende generatie doorgegeven. Een bijkomend probleem is dat mensen veel belang hechten aan persoonlijke anekdotes: ik heb vroeger zó gestudeerd en ik ben geslaagd, dus het zal wel goed zijn.

“Onderwijsconcepten starten bovendien vaak vanuit een subjectieve levensvisie: een kind leert het beste door dingen zelf te ontdekken. Klinkt mooi, maar die filosofie wordt niet gedragen door wetenschappelijk bewijs. Sterker nog: uit onderzoek blijkt net dat ontdekkend leren helemaal geen efficiënte leervorm is.”

Slechte studeertechnieken, zoals herlezen of onder­lijnen, blijven populair onder scholieren en studenten. Waarom houden ze eraan vast?

“Omdat die technieken de illusie scheppen dat je de leerstof onder controle hebt. De informatie komt herkenbaar over, wat een comfortabel gevoel geeft. Herlezen vraagt weinig inspanning en creëert een vals gevoel van herkenning. Maar zodra de student de proef op de somt neemt, blijkt die informatie zélf uit het geheugen halen een heel pak moeilijker. Je denkt dat je voorbereid naar het examen trekt, maar niets is minder waar. Het is een passieve techniek die de beperkingen van ons geheugen in de verf zet. Pas door leerstof actief op te halen, zet je ze vast in je geheugen. Het equivalent bij middelbare scholieren is hele cursussen overschrijven. Ze denken dat ze uren hebben zitten ploeteren boven hun boeken, maar in feite hebben ze niets bijgeleerd. Ze kunnen net zo goed copy-paste doen op de laptop.

“We overschatten ons geheugen al te vaak. Wat we vandaag weten, zullen we over drie dagen vast ook nog wel weten, denken we, maar eigenlijk start het vergeetproces zodra we stoppen met de informatie actief te reproduceren.”

Fluostiften gebruiken is misschien wel de meest gemaakte blokfout. Waarom?

“Toch als je op de foute manier met die stiften aan de slag gaat. Uit onderzoek blijkt dat markeren de studieprestaties negatief kan beïnvloeden. Veel studenten beginnen bij een eerste lezing meteen overvloedig te kleuren, soms drie vierde van een tekst. Dan is de kans groot dat je het grotere kader niet vat en dus maar wat aan de oppervlakte blijft kleven. In plaats van meteen te onderlijnen, probeer je beter eerst één hoofdstuk te lezen en actief na te denken over de belangrijkste begrippen en passages, en die op te schrijven. Pas dan onderlijn je de belangrijkste zaken.”

Welke fouten maken studenten nog tijdens het studeren?

“De bekendste blokfout is wellicht proberen om vlak voor een examen een volledige cursus te vatten én te onthouden. Je fopt jezelf, je sust jezelf in slaap. Misschien krijg je een redelijk cijfer, maar dat noem ik presteren. Leren is iets weken-, maanden- of jarenlang onthouden. De meesten hebben het gevoel dat ze de informatie ook meteen weer kwijt zijn, en dat is ook zo. Problematisch als je na een vak als statistiek 1 ook nog statistiek 2 en 3 krijgt.”

Ook buiten de examenperiode is het oppassen geblazen. Een samenvatting van een hoorcollege uitschrijven lijkt een goede techniek, maar is het dat ook?

“Veel jongeren kunnen tegenwoordig vliegensvlug typen en zitten in collegezalen massaal met een laptop voor de neus. Als je uitschrijft wat een professor zegt, zul je er op het einde van het college nog maar weinig van kunnen reconstrueren. De informatie gaat je oren in en je tien vingers weer uit. Je zet razendsnel informatie in een document, maar je brein heeft geen tijd om die info te verwerken. Met de hand schrijven werkt beter, omdat het minder snel gaat. Je bent verplicht om samen te vatten en te parafraseren. Zo creëer je een motorisch geheugenspoor, een extra geheugenpad.

“Met een samenvatting op de computer is het net hetzelfde: je gaat integrale zinnen uit de onlinecursus kopiëren en plakken waardoor je informatie amper cognitief verwerkt. Informatie lezen die op papier staat gedrukt, is trouwens beter dan leren van een scherm. De indeling van een pagina in een boek of een cursus maakt onthouden makkelijker dan onlineteksten die achter elkaar doorlopen.”

Noemt u het gebruik van de laptop in de aulazaal daarom het nieuwe meeroken?

“Niet die laptop zelf is het probleem, wel de wereld die binnenkomt via die laptop. Het vlees van veel studenten is zwak. Instagram, Facebook... Gauw even je socials checken haalt je meteen uit je concentratie. En niet alleen de actieve gebruiker raakt afgeleid, ook de passieve gebruiker die naast of achter je zit en meekijkt, is sneller afgeleid.”

Samenvattingen van iemand anders vanbuiten leren is geen goed idee. Waarom niet?

“Als je de samenvatting van een ander leert, zonder de inhoud van de cursus zelf te verwerken, zal je het grotere geheel nooit vatten. Die samenvatting maken, verplicht je net om na te denken over hoofd- en bijzaken.

“Veel leerlingen en studenten zijn erbarmelijk slecht in samenvattingen maken omdat ze het simpelweg nooit goed geleerd en geoefend hebben. Ze zijn slecht in het onderscheiden van hoofd- en bijzaken. Ze schrijven passages over, maar kunnen hun gedachten niet op een overzichtelijke manier vormgeven in alinea’s of clusters. Dat is ook de reden waarom maar weinig kinderen echt goed zijn in opstellen schrijven. De techniek om een goede samenvatting te maken zou al in het leerstofpakket van het lager onderwijs moeten zitten, en ook daarna, in de hele onderwijscarrière en in alle vakken. Samenvatten is een vaardigheid die je pas leert door ze te oefenen.”

Hoe moet het dan wel?

“Bij een goede samenvatting haal je de belangrijkste informatie uit een bron en herformuleer je die in je eigen woorden. Daarna ga je op zoek naar verbanden tussen de nieuwe leerstof en je eigen voorkennis. Dat proces leidt tot een dieper begrip van de cursus omdat je verplicht bent om het materiaal in te korten, aan te passen of te parafraseren. Informatie samenvatten heeft naast die actieve verwerkingsfunctie nog een onmiskenbaar voordeel: de samenvattingen kun je gebruiken om je leerstof te herhalen. Daarbij spreekt het voor zich dat wie studeert door de leerstof actief op te halen uit het geheugen, bijvoorbeeld door een term uit te leggen aan zichzelf, in het voordeel is tegenover iemand die de samenvatting alleen maar herleest.”

Welke studietechnieken raadt u nog aan?

“Mapping is een van de bekendste generatieve leerstrategieën en houdt in dat je de belangrijkste concepten uit een informatiebron haalt en zo ordent dat niet alleen de onderlinge verbanden tussen die verschillende concepten duidelijk zijn, maar ook de link tussen die nieuwe informatie en eigen voorkennis. Het liefst leg je die linken via grafische verbindingen zoals pijlen of lijnen.

“Mapping gebruik je beter niet als enige studeerstrategie. Combineer het bijvoorbeeld met zelftoetsing: als ik mijn boeken sluit en de titel van het hoofdstuk op een blad noteer, kan ik dan de belangrijkste begrippen met de juiste onderlinge verbanden schematisch weergeven?

“Je versterkt je geheugenpad door informatie op zoveel mogelijk verschillende manieren in je langetermijngeheugen te plaatsen en eruit te halen: via flashcards, door een quiz te organiseren of door een hoofdstuk uit te leggen aan een medestudent. Door jezelf meermaals te dwingen om info uit je geheugen te halen, zal je veel betere resultaten boeken dan door er krampachtig grote hoeveelheden nieuwe leerstof in te proppen.”

Dan kunnen studenten dus maar beter beginnen te studeren zodra het academiejaar start.

“Ga alleszins niet twee dagen voor een examen als een gek studeren, maar verspreid je studeermomenten over de tijd. Door intervallen tussen je studeersessies te laten, zal je de leerstof langer onthouden.”

Hoe komt dat?

“Dat is het effect van wakeful resting, wakker uitrusten: tien minuten je ogen sluiten en een tijdje niksen. Het kost tijd voordat onze herinneringen stabiel worden opgeslagen in ons langetermijngeheugen. Vóór deze opslag – dus direct na het leren – zijn onze herinneringen vatbaar voor verstoringen. Bij bellen, appen, het nieuws lezen, snapchatten, gamen of surfen moet je nadenken: allemaal vormen van actief en dus verstorend uitrusten. Gewoon chillen, al is het maar voor een kwartier, leidt ertoe dat je beter onthoudt en dus meer leert. Er een nachtje over slapen is nog beter.”

Kan iedereen goed leren studeren?

“Mits voldoende uitleg, toewijding en oefening wel, ja.”

Is het een goed idee om in groep te studeren, bijvoorbeeld in de bib?

“Dat kan voordelen hebben, maar alleen als de groep goed functioneert. Ik heb ooit een bepaalde statistische techniek uitgelegd aan mijn medestudenten. Zij kregen de juiste info en ik leerde de informatie nog beter te beheersen omdat ik ze op een andere manier moest verwerken. Maar een groep kan elkaar ook naar beneden halen door elkaar foutieve dingen aan te leren of de concentratie te verbreken. Een ketting is maar zo sterk als de zwakste schakel.”

Studenten hebben veel meer afleiding dan twintig jaar geleden. Hoe kun je je concentratie bevorderen?

“Afleiding voorkomen is beter dan afleiding weerstaan. Leg je gsm in een andere kamer als je gaat studeren. En zet het geluid af. Elk ping-geluidje haalt je uit je concentratie. Leg ’s avonds je gsm of iPad niet naast je bed. Zelfs al neem je jezelf voor dat je niet gaat gamen of naar TikTok gaat kijken, is de kans groot dat je toch toegeeft aan de verleiding en ’s ochtends minder uitgerust wakker wordt.”

Kunnen ouders iets doen om het blokleed van hun kind te verlichten?

“Een student kan je hoogstens helpen door hun frustraties te stillen met lekker en gezond eten. Maar om hen te helpen met studeren is het te laat. In de basisschool zijn we nog veel ontvankelijker voor de goede raad van onze ouders.”

En wat met de klassiekers: gezond eten en veel bewegen?

“Als je achter je bureau in slaap dreigt te sukkelen, is het absoluut een goed idee om een matig actieve bezigheid te doen: fietsen, wandelen, trappen lopen... Dat stimuleert de bloedsomloop waardoor je hersenen extra zuurstof krijgen.

“Ook voeding stimuleert de hersenen. Maar het moet dan wel de juiste voeding zijn. Chips en snoep lijken verleidelijke oppeppertjes, maar die snelle suikers halen je energieniveau alleen maar naar beneden. Ga voor koolhydraten die je lichaam afbreekt in glucose. Dat is de beste brandstof voor je brein. Kies voor fruit, aardappelen of pasta. Een stuk vlees wordt als krachtvoer gezien, maar eiwitten zijn bedoeld voor je spieropbouw, niet voor je brein. Als je een dipje voelt aankomen, eet je dus beter een appel dan een steak.”

3 tips om met glans te slagen

1. Stel jezelf vragen over de inhoud van de cursus. Door waarom-, wat- en hoe-vragen te stellen verwerk je wat je geleerd hebt en creëer je een extra moeilijkheid waardoor de leerstof langer blijft hangen.

2. Wissel gelijkaardige onderwerpen af in plaats van ze één na één te leren. Dat lijkt moeilijker, maar het heeft voordelen. Als je steeds dezelfde soort oefening na elkaar maakt, moet je na verloop van tijd minder nadenken.

3. Studeer geregeld: drie keer een uur studeren aan een onderwerp, verspreid over een week, werkt beter dan één keer drie uur studeren aan datzelfde onderwerp.