Steeds meer mensen willen ontsnappen aan ‘Whatsappterreur’: verlaat geen chatgroep zonder iets te zeggen’

Eentje voor alle ouders van de klas, de vriendinnen van de fitnessclub, en eentje voor alle nichten en neven: chatgroepen op WhatsApp zijn alomtegenwoordig. Maar zijn ze nog steeds handig, of door de vele berichten vooral een bron van stress? En hoe verlaat je ze zonder gêne?

Het is een leuze die elke student menswetenschappen tot vervelens toe opgedreund krijgt: de mens is een sociaal wezen. Zonder de mogelijkheid om van elkaar te leren in groepen, hadden we het ongetwijfeld niet zover geschopt als soort. Maar toch… als in de whatsappgroep van de voetbalclub vijftig meldingen oplichten binnen een minuut, vraagt menig mens zich waarschijnlijk af waarom we in de loop van de evolutie precies voor die communicatievorm moesten kiezen.

In een artikel in The Guardian noemt journalist Sirin Kale digitale groepsgesprekken een vorm van ‘onderdrukkende afleiding’. Doordat we constant moeten reageren op elk nutteloos berichtje, zouden we geen tijd meer over hebben voor de conversaties en taken die er echt toe doen. Maar omdat we van deze groepen afhangen voor informatie en sociaal contact, is niet langer reageren of de groep verlaten geen voor de hand liggende optie.

Rattenval

“Als mens willen we graag met andere mensen praten, of dat nu offline of online is”, bevestigt sociaal psycholoog Alain Van Hiel (UGent). “Maar bij whatsappgroepen is er sprake van een alles-of-nietssituatie. Als je de groep verlaat, weet je helemaal niets meer.” Maar het alternatief, namelijk in de groep blijven, kan volgens Van Hiel ook ongewenste gevolgen hebben: “Te veel sociaal contact leidt tot stress. Onderzoek in sloppenwijken, waar mensen dicht tegen elkaar leven en elkaar niet kunnen ontwijken, toont dat aan. Ook ratten die in grote aantallen in een kooi leven, worden op termijn zot van die drukte. Ik zeg niet dat WhatsApp een sloppenwijk of een rattenval is, maar het doet mij er wel aan denken.”

Specifiek onderzoek over de relatie tussen stress en WhatsApp bestaat nog niet. Maar volgens Kale zijn er wel steeds meer mensen die willen ontsnappen aan de ‘whatsappterreur’. Alleen blijkt het inderdaad moeilijk om zo’n groep te verlaten. Claudia, een 32-jarige huisvrouw, vertelt bijvoorbeeld aan The Guardian hoe ze tegen iedereen in een whatsappgroep voor pas bevallen mama’s vertelde dat ze dyslexie had en daarom moeite had om alle berichten te volgen. In werkelijkheid vond ze de groep gewoon vervelend, maar durfde ze hem niet te verlaten uit schrik voor sociaal gênante situaties.

Groepsnormen

Voor mensen die net zoals Claudia zulke confrontaties liever vermijden, bracht WhatsApp onlangs goed nieuws. Binnenkort zal de berichtenapplicatie de andere leden er niet langer van op de hoogte brengen als je een groep verlaat. Maar volgens technologiesocioloog Ben Caudron (Erasmushogeschool) is het toch beter om gewoon eerlijk te zijn: “Er is onderzocht dat ghosting, dus zonder een woordje uitleg niet meer reageren, wel degelijk nadelige psychologische effecten kan hebben op de ander. Als je je netjes wilt gedragen, kun je dus beter even laten weten dat je vertrekt en waarom. Anders is er altijd het risico dat mensen zelf op zoek gaan naar een reden en denken dat zij de oorzaak zijn voor je vertrek.”

Daarnaast loopt iemand die zonder grondige reden vertrekt, risico op sociale uitsluiting. “Elke groep heeft ongeschreven normen”, legt Caudron uit. “Als je wil vermijden dat mensen negatief reageren, moet je hen uitleggen waarom je even niet aan hun verwachting wenst te voldoen. Zo geef je aan dat je de norm ten minste wel respecteert.”

Of de andere leden dat afwijkend gedrag zullen aanvaarden, hangt volgens Caudron sterk af van de grootte en aard van de groep. “WhatsApp wordt bevolkt door primaire en secundaire groepen. Primaire groepen zijn meestal kleiner en bevolkt door leden die elkaar goed kennen. Zulke groepen tolereren het al sneller als sommige individuen niet op elk bericht willen antwoorden.” Hoe groter de groep, hoe moeilijker het is om de persoonlijkheid van iemand juist te kunnen inschatten. En hoe moeilijker we het er dus mee hebben als iemand afwijkend gedrag vertoont.

Groepen verwijderen

Voor wie het nog steeds niet helemaal ziet zitten om zich te verwijderen uit de chatgroep van de sportclub, niet getreurd. Hoe ouder mensen worden, hoe minder ze de behoefte zouden hebben om sociaal verbonden te zijn en hoe sneller men dus tegen de normen zou durven in te gaan. Zit er dan niets anders op dan nog een paar jaar onder de berichten te lijden, tot de moed om de groep te verlaten vanzelf verschijnt? Niet noodzakelijk. Volgens Caudron kan het ook helpen om je sociale positie in tussentijd te versterken: “Veel hangt ook af van wat we in de sociologie ‘sociaal kapitaal’ noemen. Hoe sterker je in de groep staat, hoe meer je zelf op de normen kunt wegen.”

Een andere oplossing die ook The Guardian aanreikt, is om alleen nog maar groepen voor specifieke gebeurtenissen aan te maken. Bespreek dus niet de naderende taartenverkoop in de chatgroep voor alle leden van de sportclub, maar maak een groep met de betrokken leden. Is het evenement voorbij? Verwijder de groep dan voordat er gesprekken over andere onderwerpen kunnen ontstaan. En wie zich toch vastgereden heeft in een vervelend groepsgesprek, kan misschien aan een partner of familielid vragen om de gesprekken te monitoren. Als die wel nog wat sociale energie overheeft, ten minste.