Regels voor visvangst worden strenger. Duurzaam vissen, kan dat wel?

Overbevissing, bijvangst en schade aan de zeebodem. Visserij berokkent veel schade aan de natuur. Is het nog wel verantwoord om vis te eten?

Geen demonstranten die leuzen scanderen, strijdliederen zingen of lawaai maken op instrumenten. In de vroege ochtend van 4 juli klinkt alleen het gekrijs van meeuwen boven de haven van het Nederlandse dorp Lauwersoog, en liggen als protest rijen boten zij aan zij in de haven.

Zo’n veertig viskotters blokkeren de Groningse haven, waardoor toeristen niet met de veerboot naar Schiermonnikoog kunnen. Niet toevallig op een dag dat er ook veel demonstraties van boeren zijn tegen het stikstofbeleid.

Vissers sloten zich deze zomer vaker aan bij de boerenprotesten. Velen van hen hebben het gevoel in hetzelfde schuitje te zitten. De regels van de overheid op het gebied van duurzaamheid worden strenger, en dat raakt hen. Ze moeten bijvoorbeeld vanaf volgend jaar met schonere motoren gaan varen. Dat heeft ook te maken met de stikstofcrisis: via de verbrandingsmotoren van de kotters komen stikstofoxiden vrij in de lucht.

Talloze regels

En dan zijn er nog talloze Europese regels: er gelden maxima voor het aantal vissen dat ze mogen vangen. Bovendien schrijft Europa voor welk vistuig de vissers moeten gebruiken en hoe groot de mazen van het visnet mogen zijn. Ook mogen vissers maar een maximaal aantal dagen per jaar uitvaren, en mogen ze hun bijvangst vaak niet meer zomaar overboord gooien, maar moeten ze die aan land brengen.

Die regels zijn er niet voor niets. “Je hebt beheer van de overheid nodig om te voorkomen dat er te veel wordt gevangen. Als we het aan de vissers in een vrije markt overlaten, gaat het niet werken”, stelt Adriaan Rijnsdorp, emeritus hoogleraar duurzaam visserijbeheer. “Landen met een sterke overheid zijn in staat geweest om overbevissing terug te dringen. In de Noordzee hebben we overbevissing redelijk goed onder controle gekregen, terwijl dat twintig tot dertig jaar geleden nog een groot probleem was.”

Maar niet op alle plekken in de wereld gaat het goed. “Er is illegale visserij en er zijn allerlei zeeën die grenzen aan landen waar de overheid niet zo sterk is, of met corrupte regimes waar een dictator steekpenningen ontvangt voor de vangstrechten.”

Meer dan de helft van alle soorten haaien en roggen die in de Middellandse Zee leven wordt bedreigd door overbevissing, zo bleek in 2019 uit een rapport van natuurorganisatie WWF.

Is het dan nog wel verantwoord om vis te eten? Volgens de emeritus hoogleraar hebben we vis nodig om de groeiende wereldbevolking gezond te voeden. Iets wat niet elke wetenschapper onderschrijft. Er is voldoende landbouwgrond om de hele wereldbevolking van plantaardige eiwitten te voorzien, berekende Hannah van Zanten, universitair hoofddocent aan Wageningen Universiteit. “Het is mogelijk om op een verantwoorde en duurzame manier voedsel uit de zee te halen. Daar moeten we op inzetten”, reageert Rijnsdorp.

Schade door vissersboten

Dat vindt ook Margreet van Vilsteren, de directeur van Good Fish, houder van de Nederlandse VISwijzer. De VISwijzer geeft de consument inzicht in welke vis duurzaam is en welke je beter kunt laten staan. Je typt de naam van een vissoort in en je krijgt het oordeel van de VISwijzer. Inktvis, gevangen met een bodemsleepnet, scoort bijvoorbeeld slecht. “De visserij met bodemsleepnetten veroorzaakt aanzienlijke schade aan bedreigde of beschermde soorten zoals zeezoogdieren, schildpadden, zeevogels en krab- en kreeftensoorten.”

Achter de VISwijzer zit een grote database met 2.500 beoordelingen van visserijen en kwekerijen van over de hele wereld. De VISwijzer is een advies, terwijl MSC (voor wilde vis) en ASC (voor kweekvis) keurmerken zijn. Wanneer er een MSC-keurmerk op de vis zit, mag je er als consument van uitgaan dat er genoeg vis overblijft om het visbestand op peil te houden en dat de vangst geen grote invloed heeft op ander zeeleven. Vis met het ASC-keurmerk komt van kwekerijen die voldoen aan de gestelde natuurrichtlijnen. Ook kijkt het keurmerk naar de sociale omstandigheden voor arbeiders en lokale gemeenschappen.

“Slechts 10 procent van alle visserijen wereldwijd kan worden gecertificeerd, dus wij geven een advies voor de vis zonder keurmerk”, legt Van Vilsteren uit. “Een deel van de visserijen kan het certificaat niet krijgen, want het is geen duurzame visserij en een deel vindt de administratieve last te zwaar. Niet alle visserijen kunnen dat dragen.”

Nederlandse supermarkten als Albert Heijn, Plus, Jumbo en Dekamarkt hebben afgesproken dat ze alleen vis verkopen met een ASC- of MSC-keurmerk of met een groen vinkje van de VISwijzer. De belangen zijn daarom groot. Zo krijgt paling geen groen vinkje omdat de vis ernstig wordt bedreigd. “De palingvisserij is een miljoenenbusiness en zowel de palingvissers als de supermarkten snakken naar dat groene vinkje. Maar ze weten ook dat er aan onze beoordeling niet te tornen valt”, verklaart Van Vilsteren.

Kweekvis

Het kweken van vis zou ook een oplossing bieden tegen problemen als overbevissing en bijvangst. De viskweek concentreert zich vooral in Azië – 90 procent van de gekweekte zeedieren komt ervandaan – maar groeit in Afrika en Zuid-Amerika. Het kweken van vissen levert echter ook nieuwe dilemma’s op. Viskwekerijen gebruiken bijvoorbeeld vaak het water uit zeeën en rivieren en staan daardoor dicht bij de kustlijn of rivieren, waardoor ze druk leggen op de natuur en lokale gemeenschappen.

Een van de grootste controverses is dat er in het voer van de kweekvissen vaak vismeel en visolie zit, waar alsnog vissen voor worden gevangen. Maar Simon Bush, hoogleraar milieubeleid aan Wageningen Universiteit, ziet op dat vlak gunstige ontwikkelingen. “Door innovatie is het gelukt een deel van de visolie in het voer te vervangen door plantaardige olie. En de consument koopt steeds vaker vissoorten, zoals tilapia, die voer met veel minder visolie en meel eten”, legt Bush uit.

Volgens Bush kunnen we in een tijd van klimaatverandering echter niet zonder kweekvis. Hij wijst erop dat verzuring van de oceanen, als gevolg van de opwarmende aarde, wel eens een negatieve invloed kan hebben op het zeeleven en daarmee de visserij. Bush: “Kweekvis is wat mij betreft geen alternatief voor visvangst maar een aanvulling erop, omdat ze allebei bijdragen aan werkgelegenheid en gezonde voeding.”