Pijndokter Bart Morlion: ‘Veel patiënten krijgen behandelingen die eigenlijk overbodig zijn’

Een kwart van de Belgen lijdt aan chronische pijn. Het is een groep die snel groeit en die volgens topdokter Bart Morlion niet altijd op gepaste zorg kan rekenen. Bij de start van de Week tegen Pijn pleit hij ervoor om het roer om te gooien. ‘Als je enkel betaald wordt om spuiten te zetten, ga je dat ook meer doen.’

Waarom is er nood aan een Week tegen Pijn?

“Veel niet-geïnformeerde mensen denken dat pijn verklaard kan worden door een specifiek probleem in het lichaam. Als een arts dat issue vindt, is het enkel nog een kwestie om het te behandelen voor er een volledige genezing is. Maar in veel gevallen is die reden er niet. De filterfunctie van de pijnpoort in hun brein is weggevallen, waardoor ze niet-schadelijke prikkels als een groot gevaar ervaren. Door die overgevoeligheid voelen ze toch veel pijn. De mogelijkheden om dat leed te verzachten met medisch-technische interventies zijn beperkter dan in andere segmenten van de geneeskunde. Toch loopt het door de nomenclatuur fout in onze geneeskunde en krijgen patiënten veel behandelingen die eigenlijk overbodig zijn. Want als je enkel betaald wordt om spuiten te geven, ga je dat ook meer doen.”

In welke mate dragen patiënten daartoe bij door zelf om concrete diagnoses te vragen?

“Een patiënt hoort veel liever dat er een aanwijsbaar probleem is dat geopereerd en opgelost kan worden. Het is niet eenvoudig om open te staan voor andere strategieën die ook meer op het psychologische niveau inwerken. Wanneer mensen in het pijncentrum van het UZ Leuven komen, leven ze gemiddeld al zeven jaar met chronische pijn en hebben ze 35 behandelingen achter de rug. Tijdens de eerste consultatie proberen we daarom te weten te komen of ze al eerder bredere zorg aangeboden kregen. Vaak stonden ze er in het verleden niet voor open en zijn er meerdere consultaties nodig voor ze het verkiezen boven nog meer pillen.”

Hoe ziet die alternatieve behandeling er dan uit?

“We onderschrijven in het pijncentrum de Acceptance and Commitment Therapy. Daarmee proberen we patiënten te helpen om hun situatie los te laten en niet naar een twintigste dokter te gaan. Door te focussen op wat ze belangrijk vinden, hoeven ze niet meer de hele dag bezig te zijn met de hindernissen. Dat is geen gemakkelijke opdracht en velen hebben daar professionele hulp bij nodig. We bieden ook exposure therapy aan. Daarbij proberen we het brein te stimuleren om zelf pijnstillers aan te maken door het te confronteren met prikkels waar het doorgaans heftig op reageert. Rugpatiënten lopen bijvoorbeeld vaak stokstijf en weigeren om iets op te tillen. Door ze telkens een wat zwaarder en lager geplaatst voorwerp te laten optillen, leer je hun brein dat het niet gevaarlijk is.”

Pijn zit dus ook tussen de oren. Hoeveel kwetsbaarder zijn mensen met psychische problemen voor chronische pijn?

“Pijn is een emotionele ervaring en je emoties worden sterk door je welbevinden gekleurd. Iemand met een psychisch probleem kan dezelfde pijnprikkel als iemand anders ervaren en er toch langer gevolgen van dragen. Je hoeft daarvoor nog geen PTSD of een depressie te hebben, chronische pijn is veel complexer dan enkel psychische issues. Al zijn ze vaak wel aanwezig en kunnen ze makkelijker tot een vicieuze cirkel leiden.”

Bestaat er ook een manier om preventief tegen chronische pijn op te treden?

“Wie een BMI heeft dat tussen de 25 en de 30 ligt, heeft 20 procent meer kans om chronische pijn te krijgen. Zodra het BMI boven de 30 uitstijgt, neemt die kans tegenover de rest van de bevolking met 70 procent toe. Een ongezonde levensstijl heeft dus een erg grote impact en door daarop in te grijpen kan je een deel van de latere kosten in de gezondheidszorg besparen. Ik vind dat we op individueel vlak een grotere verantwoordelijkheid bij de bevolking moeten leggen. Waarom krijgt iemand met knieproblemen bijvoorbeeld meteen twee nieuwe knieën zonder dat daar, zoals in Zweden, eerst een aanpassing van de levensstijl tegenover staat? Zo krijg je patiënten die na hun operatie met pijn blijven zitten. Internationaal onderzoek toont daarbij ook aan dat 30 procent van de medische behandelingen overbodig is en dat 30 procent van de totale ziektelast te wijten is aan ongezond gedrag.”

Door die aanhoudende pijn vallen mensen ook uit op de arbeidsmarkt. Hoe kunnen bedrijven ze opnieuw aan zich binden?

“Voor het onderzoeksproject rond Werkbaar Werk van het RIZIV volgden mensen van de VDAB en de arbeidstrajectbemiddeling onze begeleiding van chronische pijnpatiënten. We ontdekten dat mensen sneller weer aan het werk gingen als die instanties meteen bij het therapeutisch plan betrokken waren. Maar wie bij ons gemotiveerd wordt, krijgt van de vakbond te horen dat hij zijn uitkering zal verliezen als hij weer aan de slag gaat. Er is een pervers systeem waarbij vakbonden en mutualiteiten geld verdienen aan mensen die niet functioneren. Dat is jammer, want bevlogen bezig zijn is net een sterk mechanisme om de pijndemping van het brein te activeren.”

Naar welke ontwikkeling binnen de pijnbestrijding kijkt u het meest uit?

“Ik ben geïnteresseerd in de geneesmiddelen die de overgevoeligheid die in het zenuwstelsel ontstaat rechtstreeks kunnen aanpakken. Daarnaast denk ik ook dat elektrische behandeling die invloed heeft op de pijnprocessen nuttig kan zijn. De grootste uitdaging voor de toekomst blijft echter om de bestaande kennis in het maatschappelijk gezondheidsgestel te implementeren. Op dat vlak is er nog altijd een grote achterstand.”