‘Op een dag viel het internet uit en besefte ik: shit, heel mijn leven draait rond dat ene spel’

Hulpverleners krijgen steeds meer vragen rond gameverslaving, vooral van bezorgde ouders. Games kunnen een moeras zijn waarin je verzuipt, weet De Morgen-journalist Michiel Martin uit eigen ervaring. Maar wanneer precies wordt veel gamen nu eigenlijk problematisch?

Laatst had ik een evaluatiegesprek met de hoofdredacteurs van deze krant over mijn journalistieke werkzaamheden in 2020. Dat ik in een bepaalde periode wel erg afwezig leek, zeiden ze. Dat was ook zo. Ik vertelde dat ik niet goed in mijn vel zat, en dat het gevoel me op de ‘werkvloer’ – thuis dus – parten speelde. Dat klopte eveneens, net zoals bij veel andere mensen. Wat ik er niet bij vertelde, zat verborgen onder een dikke deken van schaamte: ik was op een bepaald moment weer heel intensief aan het gamen. En opnieuw leek het sterker dan mezelf.

Als het even niet zo lekker met me gaat, beginnen de gamereflexen in mijn vingers al te kriebelen. Geef ik mezelf over aan die reflexen, dan denk ik aan gamen wanneer ik iets anders doe en denk ik aan niets anders wanneer ik aan het gamen ben. Het is de erfenis van vijf donkere studiejaren, waarover ik al eerder in deze krant getuigde. Ik ‘studeerde’ geneeskunde, spinde in de realiteit een web van leugens en verdronk de schaamte. Vaak in League of Legends (LoL), een populaire onlinegame.

In de Rift – de fictieve locatie waar als spelletjes LoL zich keer op keer afspelen – was ik simpelweg Weightgain4000. Die hoefde geen examens voor te bereiden of relaties te onderhouden, maar enkel van ’s middags tot een gat in de nacht ‘pentakills’ na te jagen en ‘nexussen’ te doen ontploffen – liefst die van het andere team – tot ik uiteindelijk geen arts maar wel een ‘platinum’ speler was. In het rankingsysteem waar veel competitieve games mee werken, is dat zoiets als een voetballer die over zijn prestaties bij de reserven in 2de provinciale pocht. En het is al zeker geen 60 urenweek waard, ook al stak ik er toen exact zoveel tijd in.

Extase

“Als je problemen hebt, is gamen puur escapisme”, weet ook Nathan Vandergunst, beter bekend als Acid. De populaire YouTuber kent ‘de Rift’ maar al te goed. De eerste vier dagen van de lockdown in maart spendeerde hij er non-stop, en ook nadien bleef het een populair vluchtoord. “Je isoleert jezelf volledig en voelt je snel heel slecht of juist heel goed. Het draait allemaal om de rush, de extase. Dat is misschien niet zo schadelijk voor je gezondheid als drugs of roken, maar het komt wel hard binnen in je hoofd. Veel van mijn volgers vertellen me dat ook als ik aan het streamen ben: ze staan op en het eerste waar ze aan denken is gamen. Here we go again. Ik kan het spelen van die games nog als ‘content’ beschouwen, zij niet.”

Het voorbije jaar zijn de hulpvragen rond problematisch gamen sterk toegenomen, leert een brede rondvraag op het terrein. Vooral ouders lijken vlot de weg te vinden naar bijvoorbeeld Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CCG), en in sommige gevallen – maar niet alle – leidt dat effectief ook tot meer aanmeldingen voor een hulptraject of een onlinegroepswerking voor risicovolle gamers. “Ik krijg nu ook meer consultvragen van andere hulpverleners, zoals kindertherapeuten en gezinsbegeleiders”, zegt Dimitri Das, die bij Ligant (Limburgs netwerk geestelijke gezondheid voor kinderen en jongeren) rond vroeg­interventie bij gaming werkt. “Dat het thema meer leeft, lijkt me duidelijk.”

‘Gamechangers’, een hulporganisatie die specifiek rond gameverslaving werkt, had in februari 2020 vier aanmeldingsgesprekken. In februari 2021 waren dat er zestien. “Het zijn vaak moeders die aan de alarmbel trekken”, zegt oprichter Matthias Dewilde. Op de site staat een test die gamers of hun naasten kunnen invullen om problematisch gedrag te ontwaren. Die ging van zo’n 33 ingevulde tests in februari 2020 naar 1.235 ingevulde tests in februari 2021.

Dat Gamechangers pas in 2019 is opgericht, speelt sowieso een rol. Maar ook bij De Druglijn werd het thema het voorbije jaar opvallend vaak op tafel gelegd, met een zwaartepunt bij jonge gamers – 12 tot 23 jaar, zeg maar.

De reden daarvoor is niet ver te zoeken, stellen alle hulpverleners. Vooral die jongeren zagen hun dagelijkse activiteiten door de coronacrisis in grote mate wegvallen. Een leemte die door velen met gamen werd opgevuld. Volgens Steam, een platform voor computerspellen, werd er in 2020 in vergelijking met het jaar daarvoor 50 procent meer gegamed.

Bovendien was het voor thuiswerkende ouders plots veel zichtbaarder. “En ouders leggen nu eenmaal vaak de focus op het aantal uren dat er gegamed wordt”, stelt Eva Van Hoecke (CGG Waas en Dender).

Een kooi

Maar gaat het daarom ook meteen om een gameverslaving? Acid zegt het zonder blikken of blozen: “Ik ben sowieso gameverslaafd, man.” Ook voor mezelf heb ik die diagnose al meerdere keren gesteld. En toch: mijn beste vriend, in de Rift als Ultimate Peertje gekend, speelde eveneens ontelbare uren in het aanpalende kamertje in ons kotgebouw. Als de plicht riep – een afspraak met schoolwerk of vrienden – maakte hij meteen de klik. Schluss damit.

Uren zeggen dus niet zo veel. “Gameverslaving wordt vooral door een verstoring van het normale functioneren getypeerd”, zegt Tony van Rooij van het Nederlandse Trimbos-instituut. Hij buigt zich al sinds 2008 over de vraag: ‘Wat is nu precies problematisch gamen?’ De term gaming disorder is sindsdien omschreven in zowel de psychiatrische bijbel DSM (2013) als in de ICD-11-classificatie van de Wereldgezondheidsorganisatie (2018). “Ruw gesteld moet gamen langer dan een jaar voor ontwrichtende problemen zorgen om van een stoornis te kunnen spreken. Vaak zien we een patroon van extreem vluchtgedrag, waarbij alle andere verplichtingen en hobby’s helemaal tot stilstand komen.”

Psycholoog Huub Boonen start bij Zorggroep Zin in Limburg trajecten op als het stadium van de vroeginterventie al gepasseerd is – de voorbije jaren gebeurde dat telkens bijna vijftig keer. De game waar jongeren aanvankelijk voor kozen, is dan een kooi geworden, ziet Boonen. “We zien dat gezinnen daar sterk onder lijden, dat schoolwerk en andere vrijetijdsbestedingen verwateren, dat het sociale netwerk onder druk komt te staan. Het is geen harmonieuze maar een obsessieve passie. ‘Zonder gamen ben ik niks meer’, denken ze.”

Het is allemaal erg herkenbaar.

Ik zonderde me af op kot, stopte met voetballen, skipte lessen en ging sommige weekends niet naar huis omdat ik daar op andere verantwoordelijkheden werd gewezen. Thuis moest het woord gamen nog maar vallen of ik kroop al in egelstelling. Liever mijn stekels uitsteken – vaak verbale agressie – dan toegeven dat er iets loos was.

Dat patroon is niet de norm, benadrukt Van Rooij. “In vragenlijsten geven leerlingen weleens aan dat ze een lager cijfer haalden of slaap missen door te veel te gamen. Maar dat is nog geen verslaving, eerder risicovol of problematisch gamegedrag.” Dat risico wordt door de huidige situatie wellicht wat uitvergroot. “Maar voor de meeste jongeren is gamen een gezonde route om er het beste van te maken.”

Veel gamen is met andere woorden nog geen gameverslaving, integendeel. “Wanneer het echt een last wordt, verdienen die gamers goede, laagdrempelige hulp. Maar ouders zijn soms ook te bezorgd”, zegt Van Rooij. Rond gamen blijft dan ook een zeker stigma hangen. “Laatst gaf een journalist me het voorbeeld van een collega die een week verlof opnam om de nieuwste GTA te spelen. Als het daar ophoudt, is dat geen verslaving. Gewoon iemand die er een andere hobby op nahoudt dan jij.”

HelloFresh-maaltijden

Dat gegeven blijkt ook uit een recent Amerikaans onderzoek, waarvoor bijna vierhonderd adolescente gamers over een periode van zes jaar werden gevolgd. Bij slechts één op de tien kreeg gamen een ‘pathologisch’ randje, waarbij het functioneren verstoord raakte en er moeilijkheden waren om het gamen los te laten. Die groep ontwikkelde gedurende de onderzoeksperiode vaker gevoelens van depressie of agressie, maar ook angsten over het volwassen worden.

De twee belangrijkste voorspellers in het onderzoek voor probleem­gedrag? Man zijn en weinig ‘pro-sociaal’ gedrag vertonen. Toch zijn er ook veel vrouwelijke gamers, zegt Boonen. “Maar de problematische gamers zijn wel bijna altijd jongens.” Bij meisjes zien experts eerder verslavingsverschijnselen rond sociale media.

Ook Matthias Dewilde van Gamechangers ziet die opdeling. “Het zijn de introvert-intelligente types die bij ons terechtkomen, jongens maar soms ook volwassen mannen die kenmerken van autisme, ADHD of hoogbegaafdheid vertonen.” Hij herkent de problematische gevallen vaak meteen, of eerder de ontkenning ervan. “Als ouders mij opbellen en hun kind ziet het meteen zitten om mee te komen, blijkt er meestal niks aan de hand. Het zijn de jongeren die weigerachtig zijn, die niet in mijn ogen durven te kijken als ik mijn verhaal tijdens een lezing vertel, die de risicogroep vormen.”

Zelf is Dewilde namelijk ook ervaringsdeskundige. “Ik was ooit een 23-jarige student die niks anders deed dan World of Warcraft spelen. Tot op een dag het internet uitviel, en ik plots besefte: shit, heel mijn leven draait rond dat ene spel. Naast al die levels en al die uitrusting die ik had verzameld, was er niks. Dat was een harde confrontatie.”

Die gedachte zit erg verweven in de methodiek van Dewilde, die hij onlangs in het boek Game Over neerpende: niet alle verzamelde levels afkraken, maar vooral tonen dat er meer in het leven is dan enkel gamen. “De meeste ouders proberen hun kind een schuldgevoel aan te praten. Terwijl onder dat gamegedrag juist een heel grote schaamte zit. Als ze nog slechter in hun vel gaan zitten, gaat die drang alleen maar groter worden.” Vaak zit er ook een grote angst achter de ontkenning, ziet Dewilde: “Als ze het toegeven, zullen ze moeten stoppen met gamen, denken ze.”

Dewilde verwijst me door naar Duncan, een 23-jarige die bij Gamechangers een traject doorloopt. Gamen was al een groot probleem tijdens de studies die Duncan na een jaar stopzette. Een half jaar geleden verloor hij ook zijn job door meer tijd voor zijn gamedesktop te spenderen dan aan zijn werklaptop. Zijn moeder trok finaal aan de alarmbel. “Ik game nog wel af en toe, maar met mate. Door die sessies ben ik vooral beginnen inzetten op de rest van mijn dagindeling. Ik sport nu meer, heb mijn slaapritme aangepakt en drie keer per week kook ik samen met mijn moeder een HelloFresh-maaltijd.”

Onder impuls van Dewilde heeft Duncan zich ook ingeschreven voor een speeddate-event. “Het lijken banale dingen, maar ik voel me opnieuw nuttig buiten die gamewereld. Ik heb nu ook een nieuwe job waar ik me veel gemotiveerder voel.”

Ook de ‘reboot-kampen’ die Boonen en Das uit de grond stampten, werken volgens een gelijkaardig principe. Jongeren gaan fietsen of muurklimmen, werken aan andere skills, maar er zijn ook nog steeds twee game-avonden waar jongeren hun vingervlugheid kunnen showen. Hoewel de wetenschap rond gameverslaving nog in de kinderschoenen staat, zegt elke expert: het draait om de balans terugvinden.

Drieduizend uur

Die wetenschap werpt een nog diepere vraag op: is gamen dan de verslaving of gewoon het symptoom?

“Het kan zeker een copingstrategie zijn voor onderliggende problemen”, zegt Boonen. “Maar dat kun je eigenlijk van alle verslavingen zeggen. Hoeveel mensen drinken er niet om hun problemen te vergeten? Ik denk dat we zeker kunnen stellen dat gamen op zich verslavend kan zijn.”

Als ik Duncan vraag hoe zijn balans ooit zo scheef kon groeien, zegt hij doodeenvoudig: “Dat gevoel van winnen, beter zijn dan een ander.” Hij speelde vooral het schietspel Counterstrike, meer dan drieduizend uur heeft hij op de teller. “Als ik verloor, wilde ik in een nieuw spelletje op zoek naar dat goede gevoel. Als ik won, wilde ik het blijven vasthouden. Het is een vicieuze cirkel.”

Het zijn bijna altijd dezelfde games die terugkeren, stellen ook de hulpverleners op het terrein vast: Counterstrike, League of Legends, Fortnite, Call of Duty – allemaal spelletjes die online en competitief gespeeld worden. Een half uur lijkt vaak een vingerknip, en door te spelen kun je op een eindeloze ladder opklimmen: brons, zilver, goud, platinum, enzovoort. “Daardoor krijgen spelers snel het gevoel dat ze er goed in zijn. En zelfs als je verliest, krijg je iets: levels of bonussen”, zegt Dimitri Das. “Nergens zo’n mooi beloningsmodel als in de gamewereld.”

De gamingindustrie wint er natuurlijk bij. Het verdienmodel zit steeds vaker ‘in-game’. Toegang tot het spel is gratis, maar allerlei attributen kun je in het spel kopen. Ze dragen vaak niet bij tot je spelniveau, maar wel tot je identiteit in die wereld. “Hoe beter je spelers weet te binden, hoe meer je kunt verdienen”, zegt Van Rooij. “Binnen de populaire spellen is dat gegeven erg dominant geworden.”

Bovendien zijn die games nu ook overal en altijd beschikbaar, zegt Das. “Je bent niet meer afhankelijk van een laptop of console. Je speelt de spelletjes gewoon op je mobiel.” Het is wellicht de grootste reden voor mijn korte periode van herval vorig jaar. League of Legends heeft nu ook een strategiegame die je op de smartphone kunt installeren. Daar ligt dat kleine schermpje dan te blinken naast mijn werklaptop die smeekt om journalistiek tikwerk. Nog één spelletje of even doorwerken? Zonder harde deadline – die ik gelukkig de meeste dagen heb – lonkte op dat moment vaak dat ene spelletje.

En nog eentje. En nog eentje. Altijd in minder dan vijf klikjes opgestart. Play. Stop. Repeat. Eerlijk: leuk is het niet eens om zo te gamen. Acid herkent het gevoel. “Die spelletjes zijn ervoor gemaakt, en het is zo ontzettend makkelijk om je te verliezen. Je rolt uit je bed, zet je computer aan en begint te spelen. Het is een nachtclub die 24/7 open is, het feestje stopt nooit. Maar soms amuseer ik mezelf niet meer.”

Volwassenen

Acid is een van de influencers die door jeugd­minister Benjamin Dalle (CD&V) benaderd is voor het opstellen van een soort code, die binnenkort gelanceerd zou worden. “Er werd onder meer over onze voorbeeldfunctie rond zaken als druggebruik en zelfmoordgedachten gesproken. Ik heb de minister gezegd: zet gameverslaving daar ook maar bij.” Over die code – een betere naam wordt nog gezocht – kon de minister voorlopig nog niets kwijt.

Experts zien vooral de periode die komt – het ‘rijk der vrijheid’ – als een moment om waakzaam te zijn. Want als de alternatieven terugkeren, keren we daar dan ook écht naar terug? Of blijven jongeren volop gamen? “Daar maak ik me toch wat zorgen over”, zegt Das. “Gamen is een logische tijdsbesteding in deze situatie, maar die duurt nu toch al meer dan een jaar. Ik hoop dat al die jongeren straks weer aansluiting vinden bij de Chiro of de voetbalclub.”

Toch waarschuwen alle experts dat niet alleen jongeren van tel zijn. Dat die doelgroep de meerderheid van de hulpvragen omvat, is wellicht te wijten aan het hulpaanbod dat grotendeels op hen is afgestemd. De zichtbaarheid is ook veel groter. “Over een volwassen gamer die zich in een periode van technische werkloosheid in een game verliest, zal minder ruchtbaarheid gemaakt worden”, zegt Femke Wijgaerts van expertise­centrum VAD.

Heel af en toe meldt er zich bij Gamechangers of Zorggroep Zin een dertiger of zelfs veertiger aan, soms iemand die net vader is geworden en eindelijk die gameverslaving wil aanpakken. Het is wellicht het topje van de ijsberg. Volgens Huub Boonen is het hulpaanbod in Duitsland heel anders geregeld, en stromen daar vooral twintigers en dertigers binnen. “Volwassenen die gestopt zijn met werken of met studeren, die een sabbatjaar nemen en uiteindelijk alleen maar gamen. Het zijn mensen die de trein van het leven volledig missen.”

Gamen is trouwens alleen stom en verslavend als je om de verkeerde redenen speelt. Als het een kooi is en geen keuze. Het kan ook anders, besef ik, je prioriteiten op orde hebben én af en toe een paar uurtjes knoppen rammen. Zowaar, dan is gamen plots weer een fijne bedoening.

Wanneer ik dit stuk heb afgerond, ga ik lekker naar de Rift. Omdat ik er zin in heb. Omdat ik er zelf voor kies. De eerste overwinning is al binnen. Nu nog die nexus mollen.