Niets zo knus als de herfst: onze liefde voor een kil en nat seizoen verklaard

De dagen worden korter en kouder, en toch struikel je op sociale media over de liefdesverklaringen aan de herfst. Wat maakt dit seizoen zo geliefd?

Er is iets bijzonders aan de herfst en niet omdat het seizoen geen rijmwoorden kent. De natuur is op haar sterfst, maar toch kunnen heel wat mensen het niet laten te verkondigen dat deze periode hen verwarmt met liefde en licht. Even op sociale media scrollen is voldoende om ondergedompeld te worden in een reclamespot voor alles wat met de herfst te maken heeft. De filter op Oslo, het synoniemenwoordenboek op ‘gezellig’. Kiekjes van herfstwandelingen in kleurrijke bladerdekken met lederen laarzen en grof gebreide sjaals scoren likes terwijl aan elkaar gekoekte papieren zakdoekjes en gekloofde knokkels netjes uit beeld worden gehouden.

Op TikTok doet één post het uitzonderlijk goed. Gebruiker @Technicolorghost kijkt samenzweerderig in de camera terwijl ze het mantra van de komende maanden vereeuwigt: ‘Hot girl summer may be over, but it’s time for Meg Ryan Fall’. Wie de beroemdste films van de actrice bekijkt, begrijpt waarom ze de avatar van het seizoen is geworden. De romantische komedies You’ve Got Mail, Sleepless in Seattle en When Harry Met Sally spelen zich ­allemaal af tegen het decor van de herfst in een grootstad en inspireren moodboards die gretig ­verheerlijkt worden door mensen die te jong zijn om de films ooit in de bioscoop gezien te ­hebben.

Meg Ryan in kabeltrui, wollen blazer en corduroy broek in een roestkleurig park. Meg Ryan in een oversized peacoat met een gelukzalige glimlach en een pompoen onder de arm op de markt. Meg Ryan in een boekenwinkel gedecoreerd met kerstlichtjes, Meg Ryan die haar handen om een kop koffie vouwt achter aangedampte ruiten. De hashtag MegRyanFall werd ondertussen al bijna twee miljoen keer gebruikt om clips te begeleiden waarin gebruikers hun Meg Ryan-outfits, -recepten, -playlists en -films delen.

Pluizige sokken

Net zoals oudere trends als cottage­core of hygge ook de knusheid, het comfort en escapisme wilden belichamen, is (Meg Ryan) Fall geen esthetiek, het is een levensstijl. Het is pompoensoep. Koffie met kaneel op het melkschuim gestrooid. Het is je adem in wolkjes en de zon die haast goud kleurt. Veelkleurige bladeren in de lucht gooien, pluizige sokken, de kat tegen de verwarming en Bon Iver in je oren. Het zijn thermossen thee, roze wangen en laagjesmode, decoratieve kalebassen en decoratieve schapenvellen voor een decoratieve kachel.

Een kniesoor zou kunnen stellen dat het ook koolstofmonoxidevergiftiging, keelontsteking en koude is, maar dat laatste draagt volgens wetenschappers zelfs bij tot de aantrekkingskracht van de herfst. Onderzoek van de Amerikaanse Berkeley-universiteit heeft aangetoond dat het humeur van mensen onder meer afhankelijk is van de temperatuur. Het geluksgevoel van mensen zou dalen wanneer de thermometer hoger dan 21 graden of lager dan 10 graden aangeeft; het miserabele gevoel zou bovendien sterker toenemen op heel warme dagen dan op heel koude dagen.

Ter referentie: in België bedraagt de gemiddelde herfsttemperatuur zo’n 11 graden, al wordt die de laatste jaren door het broeikaseffect nog de hoogte ingejaagd (in 2020 was de gemiddelde temperatuur in de herfst 12,3 graden).

Dat positieve gevoel in koude buitenlucht heeft vooral te maken met hoe we ons beschermen tegen die koude, en wat voor effect dat op ons brein heeft. In 2008 stootten enkele Yale-onderzoekers op het feit dat we mensen om ons heen positiever, vriendelijker en warmer inschatten wanneer we een warm drankje vasthouden, en negatiever als we een koud drankje tegen onze handpalm gedrukt voelen. Het is om die reden dat een thee pas écht behaaglijk aanvoelt als je je kopje met twee handen vasthoudt, en waarom je zoiets hebt als een favoriete koffiemok, maar niet beschermend doet over je colaglazen.

Wanneer we het fysiek koud hebben, worden we bovendien ook meer aangetrokken tot activiteiten die ons psychologisch warmen, zo bracht het Journal of Consumer Research in 2011 aan het licht. Naar romantische films kijken (met Meg Ryan, bijvoorbeeld) of melancholische muziek beluisteren, wekt in ons brein een reactie op die hetzelfde is als wanneer we onder een knus deken kruipen – net als activiteiten die ons verbonden doen voelen met anderen, zoals etentjes, gezelschapsspelen of lang telefoneren.

Dat gevoel wordt nog eens extra versterkt door het kleurenpalet: de roesttinten van het bladerdek, je gehaakt televisiedeken of die geurkaars in een oude apothekerspot maken volgens kleurconsulenten gevoelens als opgewektheid en optimisme in ons los en daar hebben we dan ook behoorlijk wat voor over.

Pompoen

Geen enkel seizoen doet ons zoveel decoratie aanslepen als de herfst, want niets zegt huiselijkheid als een gouden schaal met kastanjes, dennenappels en ander loof dat je op de oprit van de buren bij elkaar hebt gescharreld.

Hét symbool van de herfst is de pompoen. De vrucht wordt gebruikt als ornament, als logo, als boekensteun, deurstopper of als ingrediënt en werd misschien nog wel het meest vermarkt in de iconische Pumpkin Spice Latte van Starbucks. Marketeers hadden de koffieketen geadviseerd dat seizoensdrankjes erg in de smaak vielen, en in 2003 zag de koffiedrank met een mix van kaneel, kardemom, gember, kruidnagel en nootmuskaat het levenslicht. Het werd prompt een bestseller die dan ook ieder jaar vroeger beschikbaar is.

Concurrenten bleven niet achter. Vandaag beslaat de pumpkin-spice-industrie volgens data van Nielsen en Forbes ongeveer 520 miljoen euro. Naast logische adepten als koekjes, cakes of likeur, zijn er ook pumpkin-spice­kaarsen, pumpkin-spice­honden­voer en zelfs pumpkin-spice­condooms voor de liefhebbers. Onderzoek toonde zelfs het bestaan van een zogenoemde pumpkin-spice­taks aan, waarbij consumenten bereid zijn meer te betalen voor de pumpkin-spice­versie van een item.

Om te achterhalen waarom Amerika en door de globalisering dus ook het hele Westen zo geobsedeerd is door de kruidenmengeling, ging NBC News te rade bij neurowetenschapper John McGann, maar die kende het goedje geen magische krachten toe. “Al hebben geuren doorgaans wel de mogelijkheid om (lang vervlogen) herinneringen te triggeren. De smaak en de geur van kaneel doet ons hoogstwaarschijnlijk gewoon denken aan gebak of koekjes die we tijdens gelukkige momenten gegeten hebben”, aldus McGann.

De kans is groot dat de meeste mensen fijne herinneringen aan de herfst hebben. Voor kinderen was het de periode waarin ze terug naar school mochten, hun vriendjes terugzagen en nieuw kaftpapier mochten uitkiezen. Het is het seizoen waarin hobby’s zoals tekenschool of voetbal opnieuw hervat worden, het seizoen van Sint-Maarten en Sinterklaas én de periode waarin er naar Kerstmis wordt uitgekeken. De vele vakantiedagen zorgen er ook voor dat de herfst korter lijkt dan andere seizoenen, en de avonden die je binnen met vrienden en familie doorbrengt zorgen voor innige momenten waaraan je met liefde terugdenkt.

De herfst is een tegenstelling van warmte en koude, van nostalgie en het gevoel van een nieuw begin omdat we 18 jaar lang geconditioneerd werden dat een jaar start in september, zegt Kathryn Lively, professor sociologie aan Dartmouth College. “Vanuit sociologische lens zijn onze emoties onlosmakelijk verbonden met de betekenis die we voor onszelf aan wederkerende gebeurtenissen zoals kerst of Halloween geven, en aan algemene perioden in het jaar. Het zijn oriëntatiepunten in de tijd die ons leven helpen navigeren”, zei Lively aan The Huffington Post.

Een groot deel van onze liefde voor de herfst hebben we dus zelf bewerkstelligd. Want hoewel sociale media het anders doen uitschijnen, is er geen universele voorkeur voor dit seizoen. Integendeel. Mensen die last hebben van winterdepressie kijken met toenemende ennui naar de dagen die korter en kouder worden en zien in de heftig zwiepende ruitenwissers de staart van hun zwarte hond opduiken.

Takkeseizoen

Zo deelt journaliste Rebecca Jenkins in haar column voor Vox de herfst in haar thuisstad Vermont op in twee delen: foliage fall, waar de bladeren nog veelkleurig aan de bomen pronken, en stick fall, waar de bladeren al zijn gevallen maar de bomen nog niet bedekt zijn met sneeuw. Takke­seizoen dus.

Het is soms moeilijk te begrijpen waarom mensen week worden van een jaargetijde dat herhaaldelijk in stortbuien en snotvallingen wordt ondergedompeld. Terwijl ik deze tekst schrijf, toont mijn raam grijze lucht en grauwe gevels achter een gordijn van miezer dat weigert om gezellig met me mee te tikken. En toch.

Op mijn bureau flikkeren drie wiekjes van een geurkaars die naar kastanje en vetiver zou moeten ruiken, er staat een dampende kop thee met gember en zwarte peper naast mijn toetsenbord en een donzig dekentje houdt mijn knikkende cafeïne­knieën stil.

Het is maar wat je ervan maakt, bevestigen ook psychologen.

“Voor zover we weten is er niets inherent aan de herfst dat ervoor zorgt dat het een gelukkiger seizoen is, maar als mensen het seizoen betekenis geven, kan het een gelukkiger seizoen worden”, zegt Tal Ben-Shahar, professor positieve psychologie aan Harvard en auteur van verschillende boeken over geluk, aan MTV News. “Als ik er dus voor kies om te focussen op hoe fijn ik een herfstwandeling vind en als ik het gekletter van de regen op het dak romantiseer, ben ik ook meer geneigd om er daadwerkelijk van te genieten. Eigenlijk is heel veel van wat we ervaren in het leven afhankelijk van de betekenis of interpretatie die we eraan ­geven.”

In die zin voelt het ook minder erg om ziek te zijn in het bronchitisseizoen, omdat soezen onder een dekentje sowieso je voorkeur zou wegdragen, terwijl je in de zomer misschien het gevoel hebt dat je Alle Terrassen mist. Bovendien zorgt de alomtegenwoordigheid van de liefdesverklaringen aan de herfst, door je vrienden en de etalages in de winkelstraat, er ook voor dat je er zelf door meegesleept wordt, waardoor het virus nog verder verspreid wordt.

Beroofd

Van virus gesproken.

In 2020 hebben we het eigenlijk zonder herfst moeten stellen. Jazeker, er waren hikes, hoestjes, horrorfilms en hete drankjes, maar het was geen herfst­herfst. Dat wat populaire cultuur, Hallmark-films en onze herinneringen zeggen waar herfst voor staat – het samenhorigheidsgevoel, de geborgenheid – was verboden. Je zag je vrienden alleen in de bijtende koude, familie hield je op meer dan een armlengte afstand en je kunt binnenzitten moeilijk cocoonen noemen wanneer je bij het naar buiten gaan berispt kan worden. Tradities zoals het kerstfeest of het sinterklaasfeest, waar we doorgaans veel veiligheid en comfort uit putten, kwamen op de helling te staan. We moesten noodgedwongen nieuwe rituelen uitvinden waarbij knusheid plaats moest maken voor kabels, en de connectie soms wankel was.

Het is dan ook logisch dat we reikhalzend uitkijken, of eigenlijk eerder terugkijken, naar de herfst en alles wat daar doorgaans bij hoort. “De pandemie heeft ons van een zeker toekomstgevoel beroofd”, zegt David Berry, auteur van On Nostalgia, aan The Guardian. Want zelfs nu de vaccinatiecijfers ­positief zijn, durven we nog niet te hopen op een normale herfstgang van zaken. “Wanneer je accepteert dat je toekomst onzeker is, heb je als enige ankerpunt je verleden. Mensen wentelen zich nu meer in nostalgie, niet per se omdat ze dat willen, maar vooral omdat ze bijna geen andere keuze hebben.”

Het verheerlijken van de herfst is dus evenzeer ontsnappen als dat het overleven is. Het romantiseren geeft ons een gevoel van controle in onzekere tijden, het benadrukken herinnert ons aan wat belangrijk is. En er is bovenal de hoop dat het weer wordt hoe het hoort te zijn. Want na het voorbije jaar hebben we, meer dan ooit, nood aan het ­najaar.