NieuwsGezin
Mannen nemen vaker ouderschapsverlof: ‘Vaders merken steeds meer hoe fijn het is om thuis te zijn met de kinderen’
Corona heeft het ouderschapsverlof bij mannen een flinke boost gegeven. Hoe ouder een kind, hoe vaker het zelfs de vader is die ouderschapsverlof opneemt. ‘Toen we merkten dat onze oudste de vakantiekampjes toch niet zo goed verteerde in de zomer, was de keuze heel snel gemaakt.’
Het is een inhaalbeweging, maar dan wel een op een eveneens sneller bewegend doel. Het aantal mannen dat ouderschapsverlof opneemt, is het afgelopen decennium bijna verdubbeld. Namen in 2012 iedere maand gemiddeld maar 14.063 mannen ouderschapsverlof op, dan waren dat er in 2021 27.155.
Oftewel: 34,4 procent van de ouderschapsverloven werd in 2021 opgenomen door mannen, tegenover 27,7 procent tien jaar eerder. Dat die stijging een stuk minder spectaculair is dan die in absolute cijfers, komt doordat ouderschapsverlof ook bij vrouwen nog altijd fors in de lift zit.
Ook opvallend is wanneer ze die opnemen. In de babyjaren slaat de slinger volledig door naar de moeder: zij neemt in het eerste levensjaar zelfs in 84 procent van de gevallen de loopbaanonderbreking op. Pas vanaf dat de kinderen flinke kleuters zijn, groeien vrouwen en mannen naar elkaar toe. Tussen de tiende en de twaalfde verjaardag van zoon- of dochterlief zijn het zelfs voornamelijk vaders die thuisblijven.
Lees ook
We hechten meer belang aan tijd met het gezin door corona: opname ouderschapsverlof piekt
Net de kinderen die het het meest nodig hebben, krijgen het minst de extra zorg van het ouderschapsverlof
Jan Verhoye (43) herkent zich in de cijfers. Hij is vader van drie zonen van 6, 8 en 10. In 2017 nam hij de eerste keer ouderschapsverlof op: een maand voltijds, in de zomervakantie. “Mijn vrouw is zelfstandige, zij heeft geen recht op ouderschapsverlof. Toen we merkten dat onze oudste de vakantiekampjes toch niet zo goed verteerde in de zomer, was de keuze heel snel gemaakt. Sindsdien neem ik iedere zomer ouderschapsverlof op. In het belang van de kinderen, maar ook voor mezelf. Voor je het weet zijn ze 16, 18 en 20 en kind af. Het is fijn om nu extra tijd met hen te kunnen doorbrengen.”
Promotie
Sinds 2019 hoeft voltijds ouderschapsverlof niet meer in blokken van een maand opgenomen te worden, en daar maakt Verhoye dankbaar gebruik van. Sindsdien neemt Verhoye, notarieel jurist op een notariskantoor, drie weken in juli op en één in augustus. Vier vijfde gaan werken, of de werkduur met een halve dag per week verminderen zoals sinds 2019 ook kan, zijn nochtans veruit de populairste stelsels. Verhoye heeft ze niet eens overwogen. Het loont niet, vindt hij. “Dan doe je gewoon hetzelfde werk in minder tijd.”
Bij Verhoye deed zijn werkgever niet moeilijk over zijn aanvraag. Ouderschapsverlof is een recht waar mannen en vrouwen evenveel beroep op mogen doen – vier maanden om precies te zijn, op te nemen voordat het kind twaalf jaar wordt. Werkgevers mogen het ouderschapsverlof ook niet weigeren, ze kunnen het enkel met zes maanden uitstellen indien daar gegronde redenen voor zijn.
“Maar er kan in de organisatie zo’n sfeer hangen dat mannen het niet eens durven vragen”, zegt professor humanresourcesmanagement Marijke Verbruggen (KU Leuven). “Mannen krijgen nog steeds soms opmerkingen als: ‘Kan jouw vrouw dat niet doen?’ Ook kan de angst voor de weerslag op de loopbaankansen meespelen. Die promotie zou wel eens weg kunnen zijn wanneer een werkgever het idee heeft dat het gezin voorrang heeft op het werk.”
En dan is er – uiteraard – de financiële component. Mannen verdienen nog altijd doorgaans het meest, hun loon gedecimeerd zien tot een uitkering van 800 euro per maand is vaak een flinke tik voor het gezinsbudget. Als er iemand moet thuis blijven om meer tijd door te brengen met de kinderen, dan valt de keuze snel op de vrouw.
Wim Schotsmans (45) is vader van vier intussen flinke tieners tussen 12 en 18. Zelf nam hij destijds als leerkracht wel zonder verpinken zijn ouderschapsverlof op, als pionier zeg maar in een tijd dat het voor mannen nog veel minder vanzelfsprekend was. Als een van de bezielers van de blog Vaderklap kent hij de verhalen van wie niet kon, mocht of durfde ook perfect.
Maar, zegt hij, hij ziet ook een kentering. “Zowel bij mannen zelf als bij werkgevers. Vaders merken zelf steeds meer dat het gewoon heel fijn is om thuis te zijn met de kinderen. En bij bedrijven sijpelt stilaan toch een andere werkcultuur binnen. Het menselijke aspect is belangrijker geworden, waardoor er meer oog is voor de noden van de werknemer.”
Helemaal niks
Maar niet alle werknemers hebben recht op ouderschapsverlof. Pleegouders, die nochtans kwetsbare jongeren opvangen, vallen bijvoorbeeld uit de boot. Een groot gemis, vindt pleegouder en lid van een participatieraad voor pleegzorg Wouter Janssens (51). “We streven al lang naar een gelijkschakeling met andere ouders. Zowat alle politieke partijen zijn voor, en toch raakt dat maar niet geregeld. Terwijl: pleegkinderen hebben ook het recht om hun pleegouders bij zich te hebben wanneer ze daar nood aan hebben. Ouderschapsverlof is in het leven geroepen voor ouders. Maar misschien is het wel tijd om het om te draaien naar het belang van het kind.”
Daar is professor gezinspedagogiek Michel Vandenbroeck (UGent) het mee eens. “Het ouderschapsverlof is er om werk en privé te verzoenen. Het is ongeschikt als instrument om gedurende lange tijd voltijds voor je kind te zorgen. Gewezen minister van Welzijn Wouter Beke (cd&v) opperde ooit om zo de kinderopvang te ontlasten. Maar vier maanden aan een stuk een vervangingsinkomen van 800 euro per maand, alleen gezinnen met een goed verdienende partner of een flink spaarboekje trekken dat. Bovendien bewijzen studies zwart-op-wit: hoe ouder je kind is wanneer het instapt in de kinderopvang, hoe minder kans je nog hebt op een plek. Ouders die dat doen, zijn dus dubbel gesjareld.”
In het geheel kan je wel concluderen dat ouderschapsverlof aan een herziening toe is, meent Vandenbroeck. Alleen al omdat het een maatregel is die – zoals wel vaker gebeurt – uitgaat van een klassiek tweeoudergezin. “Als we ervan uitgaan dat ouderschapsverlof het kind ten goede moet komen, is het niet te verantwoorden dat een kind van een alleenstaande ouder maar de helft van de extra zorg zou verdienen in vergelijking met een kind met twee ouders.”
Dan wordt dat in Scandinavië wel anders aangepakt. “Daar is er per kind één jaar ouderschapsverlof op te nemen. Zijn er twee ouders, zijn ze verplicht om dat netjes in de helft te delen met ieder zes maanden. En wat blijkt: vaders zouden daar liever nog langer thuis blijven. Het is allemaal een kwestie van gewoonte.”
Ouderschapsverlof geen pure babyzaak meer
Tien jaar geleden werd meer dan een derde van het ouderschapsverlof nog opgenomen in het eerste levensjaar van het kind: de overgrote meerderheid door vrouwen die op die manier hun moederschapsrust verlengden. Maar jaar na jaar kalfde dat aandeel af. Tussen 2012 en 2021 daalde het aandeel opgenomen ouderschapsverlof voor pasgeboren kinderen af van 34,4 procent naar 20,1 procent.
De piek in ouderschapsverlof zit daarmee nog steeds overduidelijk vlak na de geboorte, maar wordt voor het overige veel gelijkmatiger verdeeld over de kleuter- en lagereschoolleeftijd van het kind.
Het effect toeschrijven aan een groter aandeel mannen dat de loopbaanonderbreking opneemt en dat vooral doet wanneer het kind ouder is, houdt geen steek. De daling zit duidelijk bij de moeders, blijkt uit de opgesplitste cijfers per geslacht en leeftijd van het kind bij opname van het verlofstelsel, die De Morgen opvroeg bij de RVA.
“Contra-intuïtief”, noemt professor sociologie Ignace Glorieux (VUB) die vaststelling. “Je zou net verwachten dat de crisis in de kinderopvang, die niet nieuw is, voor een piek in de eerste levensjaren zou zorgen.” Voor een mogelijke verklaring kijkt de expert naar de arbeidsmarkt. “Het zou wel kunnen dat vrouwen gemerkt hebben dat lang thuis blijven na de bevalling nefast kan zijn voor hun loopbaan en ze zich niet langer willen opofferen. Zowel financieel als qua carrièremogelijkheden heeft het namelijk een impact. Ik zie wel een parallel met het huishouden: ook daar doen vrouwen nu wat minder en mannen iets meer. Hoewel van gelijkheid natuurlijk nog lang geen sprake is.”
Er is nog een ander zichtbaar verband, duidt professor gezinspedagogiek Michel Vandenbroeck (UGent) aan. “Een kind heeft gemiddeld tweeënhalve keer zoveel vakantie als zijn ouders. Iedereen met kinderen ouder dan 3 kent de stress voor vakantiekampjes maar al te goed: je moet om middernacht klaarzitten wanneer de inschrijvingen openen, om ten laatste om één over twaalf je plek te claimen. Zelfs voor speelpleinwerkingen moet je tegenwoordig al inschrijven.”
In de zomermaanden juli en augustus pieken de ouderschapsverloven, met name degene die voltijds opgenomen worden. Iets wat sinds 2019 ook in blokken van een week kan, waardoor de loopbaanonderbreking nog veel meer gespreid kan worden in de loop der jaren. “Het is niet de crisis in de kinderopvang die je hier ziet in de cijfers,” besluit Vandenbroeck, “wel die in de naschoolse opvang.”
