Mag ik de leiding van de jeugdbeweging van mijn dochter zeggen dat ik iets niet oké vind?

Dirk De Wachter, Jean Paul Van Bendegem, Katrien Schaubroeck en Johan Braeckman buigen zich beurtelings over een ethische kwestie.

De vraag

“Een paar jaar geleden verhuisden mijn vriend en ik met onze kleuterdochter en -zoon van Leuven terug naar mijn geboortedorp buiten de stad.

“Onze dochter is intussen acht en ging afgelopen zomer voor de derde keer mee op kamp met de chiro. Sinds vorig jaar zijn jongens en meisjes gescheiden, al doen ze sommige activiteiten nog samen. Dat vond ik al wat ouderwets, maar goed. Op kamp slapen ze ook apart. Een paar dagen na het kamp kwam mijn dochter met een nogal raar verhaal: ‘’s Avonds voor het slapengaan móésten de jongens een kus geven aan de meisjes, mama’, vertelde ze. ‘Hoe bedoel je, móésten?’ vroeg ik haar. ‘Niemand kan je toch dwingen om iemand anders een kus te geven, of om een kus te krijgen?’

“‘Ja, dat wéét ik wel,’ reageerde ze, ‘maar het moest echt. En de jongens wilden dat niet, hè! De meisjes ook niet. Er waren er zelfs die begonnen te schreeuwen, wat ik zelf wel wat overdreven vond.’

“Ik prent mijn kinderen in dat ze nooit een kus hoeven te geven als ze dat niet willen, ook niet ‘uit beleefdheid’ aan een tante of zo. Dan mogen ze van mij gewoon een hand geven, of even zwaaien. Ik probeer mijn kinderen namelijk het principe van ‘consent’, ‘instemming’ mee te geven. Je lichaam is van jou en jij beslist wie je aanraakt en wie niet, en ook omgekeerd: je mag nooit zomaar aan een ander komen.

“In al zijn ‘onschuld’ vind ik dit kampritueel zo seksistisch, op zo veel niveaus. Het duwt jongens in de machorol, in de rol van actie ondernemen, en wat zij daar zelf van vonden, deed er niet toe. En de meisjes moesten maar wat passief ondergaan… Toch heb ik de indruk dat de meeste ouders hier geen aanstoot aan namen. Is dat misschien het verschil tussen de stad en het dorp? En moet ik het dan maar zo laten?

“Kan ik de chiroleiding laten weten dat ik zoiets absoluut niet oké vind? Of moet ik dat deel van de opvoeding uit handen geven, en me erbij neerleggen dat ik niet over alle aspecten van het leven van mijn kinderen controle heb?”

Het antwoord van filosofe Katrien Schaubroeck

“Wat deze vrouw beschrijft, is absoluut een seksistisch kampritueel. En ja, dat geldt zoals zij zegt ook voor de jongens, terwijl seksisme vaak gezien wordt als een probleem dat alleen meisjes treft. De notie dat jongens zich als een macho moeten gedragen, wordt op zo’n manier doorgegeven, vermenigvuldigt zich zelfs. Geen emoties tonen, geen twijfels uiten: die zaken zijn ondermijnend voor hun ontwikkeling tot volwassenen die goed in hun vel zitten, die zichzelf respecteren en daarnaast ook respectvol met anderen omgaan.

“Dat soort beelden hebben ook een grote impact op wat meisjes later willen worden, of hoe ze zich zullen opstellen in een groep of in de klas. Er wordt hen immers passiviteit aangeleerd, iets wat al door veel feministische denkers aangeklaagd is.

“Wat het kampritueel zo problematisch maakt, is dat het geen geïsoleerd geval is, het is zelfs representatief voor hoe jongens en meisjes nog altijd behandeld worden. Ik ben moeder van een meisje en een jongen. Ik vind het zelf zo verraderlijk, heb vaak de neiging om aan mijn dochter te zeggen: wat heb je een mooi kleedje aan vandaag. Je flapt het er zo uit, maar het wordt wel telkens in haar geest gedrukt. Meisjes krijgen continu de boodschap mee dat hoe ze eruitzien ertoe doet. Mijn dochter had dat op haar derde al door: als ze complimentjes wilde krijgen, moest ze aandacht schenken aan haar uiterlijk en minder aan wat ze deed of zei. Ze wilde dus mooie kleren aan, speldjes en staartjes in haar haren...

“Jongens krijgen veel minder complimenten over hun uiterlijk, maar horen dan weer wel vaak: amai, wat ben je sterk en wat kan je goed sporten. Mijn zoon is nu zeven, het verschil in spierkracht met meisjes van zijn leeftijd is minimaal. Maar door zo systematisch te differentiëren in hoe we jongens en meisjes aanspreken, doen we meer kwaad dan we beseffen.

“Punt is dat heel veel mensen, ook ikzelf, nog stommiteiten begaan op dat vlak. Ik besef het vaak net te laat, dat ik me minder genderneutraal opstel dan ik zou willen. We zijn gewoontedieren en herhalen soms wat we gewend zijn. Om ons daar bewuster van te worden, ook in het onderwijs, heeft RoSa vzw (Kenniscentrum voor Gender en Feminisme, red.) een toolkit rond gender in de kleuterklas en de lagere school ontwikkeld. Op hun website staan ook filmpjes die uitleggen wat genderstereotypering is, en waarom het schadelijk is. Het gaat over de impact op het zelfbeeld, op wat meisjes en jongens later al dan niet gaan ambiëren.

“No More Boys and Girls is dan weer een tweedelige BBC-documentaire uit 2018, die op YouTube gratis te bekijken is. De documentairemaker loopt een jaar lang mee in het eerste leerjaar van een school op Isle of Wight. De setting is wel wat anders dan wat wij in Vlaanderen gewend zijn, het is een afgelegen uniformschooltje en wat binair denken betreft, zijn er nog wel verschillen tussen Engeland en België. De leraar spreekt de meisjes aan met ‘love’, de jongens noemt hij ‘mate’, ‘stoere knul’ of ‘kampioen’. ‘Ik had niet door welk beeld ik doorgeef aan die kinderen’, zegt hij eerlijk. Op hun zevende hadden ze al het idee dat de meisjes kinderen zullen krijgen en de jongens succesvol zouden worden. De docu neemt de leerkracht en de kinderen mee in een veranderingsproces, en al na een paar weken stijgt de zelfwaardering van de meisjes in de klas.

“Ik vind dus dat deze moeder de chiroleiders zeker mag aanspreken hierover. Hen beschuldigen zou ik niet aanraden, omdat dat polarisatie in de hand kan werken en contraproductief kan zijn, maar de moeder moet wel laten weten dat ze het niet oké vindt. Als ze uitlegt waarom, leidt dat misschien tot een goed gesprek in de leidingsploeg. Het kan zijn dat de leiders niet hebben stilgestaan bij de diepere betekenis en impact van zo’n ritueel.

“Door te praten kunnen we elkaar opvoeden, en morele vooruitgang werkt alleen maar op die manier. Ook met de andere ouders, die er geen aanstoot aan namen, mag de moeder gerust een gesprek aangaan. Verandering kost moeite, maar ook tijd, en daar moeten we ons bij neerleggen.”