Keihard toe aan een relaxte zomer: zo laat je alle stress achter je

Deze zomervakantie zouden we eindelijk de corona­stress achter ons laten en ons weer opladen. Maar dat was buiten deltavarianten, steeds anders kleurende reiskaarten en aanhoudende maatregelen gerekend. Het werd - alweer - een anticlimax. Wat nu gedaan?

Na maanden hard werken en stressen om het virus, komt in juli eindelijk het moment dat ik rust krijg en zorgeloos op vakantie kan, dacht Ingrid Landwerd (49) de laatste tijd regelmatig. “Ik vind dat je niet zo snel moet klagen. Dat virus is overmacht. Daarom dacht ik de afgelopen maanden vaak: schouders eronder, Ingrid! Toch raakt mijn hoofd steeds voller. Ik moet nog steeds 36 uur aan werk verzetten, maar dan thuis. Ik wil er ook zijn voor mijn twee kinderen van 12 en 15, voor wie dit ook geen makkelijke periode is.”

Landwerd, die werkt als administratief medewerker, vertelt dat ze de laatste maanden af en toe letterlijk met de handen in het haar zat. “Ik werk niet meer zo snel als in het begin van de coronacrisis. Vorige zomer durfde ik niet op vakantie, nu ik gevaccineerd ben wel. Ik had een vakantie geboekt op Gran Canaria en keek vooral de laatste weken steeds vaker of die wel door zou gaan. Niet dus. De zoveelste klap. Ik weet niet zo goed wat ik nu moet doen. Misschien wat overdreven om het een drama te noemen, maar de rek is er echt helemaal uit, ook bij mij.”

Scheiding werk-privé

Of je nu een job hebt of niet, de afgelopen maanden hebben een impact op je leven. En één ding hebben we allemaal met elkaar gemeen: de huidige situatie stelt ons zwaar op de proef.

“Mensen hebben de afgelopen maanden vaak op een gekunstelde manier gewerkt,” zegt psycholoog Jan Machek. “We zeggen het altijd: zorg voor een goede balans en scheiding tussen werk en privé. Dat is de afgelopen tijd natuurlijk moeilijker geworden. Onder andere de fysieke scheidslijn is bij veel mensen verdwenen: je hoefde ineens niet naar je werk te pendelen. Wanneer houdt je werk dan op? Mensen hebben zelf een grens moeten trekken en sommigen zijn daar beter in dan anderen. Daar komt bij dat mensen aan het wachten waren op hun vakantie: je kijkt uit naar iets moois. Als dat dan niet doorgaat, is dat een teleurstelling. Een anticlimax, ja.”

Machek vergelijkt het met een voetbalploeg die negentig minuten lang alles heeft gegeven. Als ze verliezen, zijn alle spelers moe, maar als je wint, heeft iedereen nog genoeg energie om te feesten.

Werkstress is natuurlijk al langer dan vandaag een aandachtspunt. Door het vele thuiswerk en de beperkte contacten werden we weliswaar minder ziek. Banale ziektes zoals een verkoudheid of een griepje krijgen minder kans zich te verspreiden. Maar daar tegenover staat dat het aantal langdurig zieken nog steeds gestaag blijft toenemen, in eerste plaats door burn-out.

Druk door thuiswerken

Het is evident dat sommige mensen nu zullen merken dat de mentale uitdaging toch te groot is geweest, stelt Machteld van den Heuvel, arbeids- en organisatiepsycholoog. Zij maakt zich soms zorgen daarover. “We zien bij een groot Europees onderzoek over mentale gezondheid op de werkvloer waarbij ik betrokken ben, dat veel mensen het ook mentaal zwaar hebben, doordat het gedwongen thuiswerken de werkdruk en stress nog meer heeft opgevoerd.”

“We hebben als mens een mechanisme dat onze stressfysiologie reguleert. Als we veel druk ervaren van buitenaf, zorgt je lichaam dat je die druk aankan door adrenaline aan te maken. Dan kan je heel veel werk verzetten en scherp blijven. Maar de boog kan niet altijd gespannen zijn,” zegt de arbeids- en organisatiepsycholoog.

“Na inspanning moet óntspanning volgen. Dagelijks, maar ook op de langere termijn, zoals tijdens een vakantie. Als dat niet op tijd gebeurt, kan je lichaam daar mentaal en fysiek op reageren.”

Zoals bij Landwerd, wier eerste vakantiedagen gepaard gingen met hoofdpijn en futloosheid. “Dat is het probleem vaak bij vakanties,” zegt de arbeids- en organisatiepsycholoog. “Als je continu onder spanning staat en zo veel mogelijk gedaan probeert te krijgen voor je verlof en dan, bam, ineens stopt, raakt je systeem uit balans. Zeker bij mensen die lang geen vakantie hebben gehad, is dat een valkuil.”

Machek legt uit dat zoiets ook wel een vrijetijdsziekte wordt genoemd. “Als mensen de ontlading van de spanning en de stress in de tijd ervoor niet de ruimte geven – en dus eigenlijk te laat pauzeren – kan dat eruit komen aan het begin van de vakantie. Dat zie je ook bij mensen in een vrij weekend: op zaterdag hebben ze dan hoofdpijn en op zondag kunnen ze eigenlijk pas echt ontspannen. Vrijaf nemen te lang uitstellen, vakantiedagen sparen omdat de omstandigheden nu niet ideaal zijn, kan dan averechts uitpakken. Uit onderzoek weten we dat geregeld door het jaar heen vakantie of vrij nemen, belangrijk is voor de gezondheid, zowel mentaal als fysiek.”

In ideale omstandigheden bouwen mensen op weg naar weekend of vakantie hun werk af. Die drinks op vrijdag zijn er niet voor niets. Maar ook voor langere verlofperiodes zoals een vakantie is afbouwen volgens Van den Heuvel waardevol. “Neem de laatste twee weken voor je met vakantie gaat al tijd om dingen af te ronden en rustiger te worden. Daardoor begin je beter aan je vakantie.”

Al is dat dit jaar anders. Zelfs wie op tijd is begonnen met afbouwen, staat een lastige periode te wachten. De kleurcodes in vakantielanden veranderen door de het groeiende aantal coronabesmettingen, reizen worden geannuleerd of blijken onzeker te worden en wie dacht in eigen land vakantie te kunnen vieren omdat de coronamaatregelen versoepeld werden, kreeg weer een teleurstelling te verwerken.

“Ik dacht: over een paar weken heb ik vrijheid en blijheid,” zegt de 31-jarige Aaron, die niet met zijn achternaam in de krant wil omdat hij de coronaregels gaat overtreden. “Ik had drie weken vakantie en zou met vrienden festivals bezoeken en uitgaan. We hadden bewust geen tickets gekocht om flexibel te kunnen blijven. We werken allemaal het hele jaar. Ik werk in de marketing, vanuit huis, maar heb wel afspraken met mensen en videocalls. We wilden ons drie weken lang nergens op vastleggen en gewoon een leuke zomer hebben. Last-minutekaartjes kopen. Maar we weten niet zo goed wat we nu gaan doen. Ik denk zelf feestjes organiseren bij iemand thuis. We willen geen vakantiedip en straks moeten we weer terug naar het werk­leven. We kunnen niet blijven wachten.”

Autonomie en verbinding

Als we de coronamaatregelen even vergeten, is het plan van Aaron en zijn vrienden er een uit het boekje om mentaal gezond te blijven. “We weten dat er twee randvoorwaarden zijn om mensen lekker in hun vel te laten komen en zijn,” zegt Willem van Rhenen, hoogleraar aan Business Universiteit Nyenrode. “De eerste is autonomie. Je wilt het gevoel hebben dat je zelf kunt kiezen en een eigen inbreng hebt. Verbinding is de tweede belangrijke factor. Je wilt het gevoel hebben dat je met mensen optrekt en ergens bij hoort.”

Volgens Van Rhenen is de vakantieperiode bij uitstek een periode waar zowel autonomie als verbinding gevonden kan worden. “Dan kun je niet alleen herstellen, maar ook opladen. Dat laatste is heel belangrijk. Van rust herstel je, maar van activiteiten en dingen ondernemen waar je plezier aan beleeft, laad je op. Soms moet je dan wel door je eigen barrière breken. Want als je uitgeput bent en alleen maar blijft liggen, zal je vakantie niet veel opleveren. Je moet iets ondernemen om bij te tanken.”

Van Rhenen vergelijkt het met een telefoon: “Als je lang belt en je telefoon wordt warm, moet je hem even laten rusten zodat ie herstelt. Maar om hem op te laden, moet je hem in het stopcontact stoppen. Zo werkt het ook met ons: na een intensieve periode moeten we herstellen én opladen. Maar dat wordt nu dus gedwarsboomd door allerlei maatregelen van de overheid. Dat zal zeker een effect hebben op de mentale gezondheid van mensen. Mensen voelen zich ingeperkt in hun autonomie. Verbinding maken met anderen kan niet meer zorgeloos. Dan vraag je als overheid wel heel veel van mensen.”