Je puber kan niet slapen van de examenstress, wat te doen?

Hoe goed de voorbereiding ook is, de examen- of blokperiode is voor de meeste jongeren een stressvolle gebeurtenis. Wat doe je als je kind zich (on)terecht zoveel zorgen maakt dat het er niet meer van slaapt?

Ouders dachten dat ze de tijd van een huilend kind in het holst van de nacht voorgoed achter zich hadden gelaten. Maar sinds kort staat hun 17-jarige dochter weer met enige regelmaat in tranen naast hun bed. Examenstress. “Ze doet dit jaar examens in haar laatste jaar middelbaar. En hoewel ze er prima voor staat, had ze de voorbije weken last van flinke spanning”, vertelt haar moeder.

De puber is ’s nachts bijna in paniek, bang voor allerlei rampscenario’s die al dan niet zouden kunnen gebeuren. “Ze is nogal perfectionistisch, aan haar voorbereiding zal het niet liggen. Maar ik vind het toch zorgelijk omdat ze op deze manier moe aan haar examens begint. Mijn man vindt het ook zorgelijk, maar dat is omdat hij weinig begrip voor haar stress kan opbrengen. Als ze hierdoor al zo van slag is, hoe moet dat dan als er straks echt wat aan de hand is in haar leven? Ze zal wel voor hetere vuren komen te staan dan een eindexamen dat ze nauwelijks nog kan verknallen, vindt hij. We zijn het er niet over eens hoe we haar het beste kunnen begeleiden.”

Belangrijk ijkpunt

Hoe goed je er ook voor staat, examenstress komt veel voor. “Vier op de vijf laatstejaarsscholieren hebben in meer of mindere mate last van stress rondom de examens”, weet de Nederlandse psycholoog Tamar de Vos. “Dat geldt ook voor scholieren bij wie het eigenlijk niet meer mis kan gaan. Het eindexamen is een belangrijk ijkpunt in het leven van jongeren, waar jarenlang naartoe is gewerkt. En hoewel ze op sommige gebieden al best volwassen zijn, is het omgaan met dit soort uitdagingen toch iets dat ze nog moeten leren. Dat zal op den duur echt beter gaan, dus daar hoeft vader zich niet druk over te maken. Al blijft dit meisje wellicht ook later gevoelig voor stress en faalangst.”

Volgens Celia Stok, ambulant hulpverlener en werkzaam bij Rust in Ouderschap, zien en weten ouders dat er meestal geen reden is voor examenangst. Maar voor het meisje voelt het nu eenmaal wel zo. Je kind overtuigen dat ze geen stress hoeft te hebben is zinloos, zeker als ze in paniek aan je bed staat. “Volwassenen hebben de neiging om de angst bij kinderen weg te willen poetsen. Ofwel door het te ontkennen, ofwel door haar uitgebreid gerust te stellen. Maar het te veel meegaan in haar emoties enerzijds of het negeren of ontkennen van haar angsten anderzijds, leveren allebei niet het beste resultaat op.”

Emoties mogen er zijn

Wat dan wel? Het is belangrijk dat je kinderen al van jongs af aan leert dat angst of een ander gevoel er mag zijn, aldus Stok. “Emoties komen en gaan. Ze mogen er zijn en ze zwakken ook weer af. Die emoties de ruimte geven en er mee om leren gaan, is een belangrijke vaardigheid die ouders hun kinderen bij kunnen brengen. Daarin kunnen volwassenen zelf natuurlijk het goede voorbeeld geven, elke dag weer.”

Het erkennen van haar (faal)angst is belangrijk, vinden zowel De Vos als Stok. Maar bespreek niet midden in de nacht hoe (on)realistisch die angst op een black-out nou eigenlijk is. “Doe dat liever overdag”, zegt De Vos: “Erken haar gevoel, maar ga er niet in mee. Zeg bijvoorbeeld zoiets als: ‘We zien dat je het heel spannend vindt, maar wij hebben er alle vertrouwen in dat het goed komt’. Misschien dat ze na een goed gesprek beter kan relativeren en wat meer gerustgesteld het examen ingaat.”

Rust creëren is belangrijk in examentijd, zegt De Vos. Dat geldt voor elke examenleerling, maar zeker voor een jongere die last heeft van stress en angst. “Leg haar uit dat het belangrijk is om te ontspannen in deze periode. Het is bijvoorbeeld niet verstandig om ’s avonds tot laat door te leren, omdat ze dan met meer stress in haar lijf in bed ligt. Probeer in de avond echt tot rust te komen, zorg voor fijne afleiding. En leer haar technieken om te kunnen ontspannen, zoals ademhalingsoefeningen.”