Hou net zoals topsporters rekening met je cyclus. Zo pak je dat aan

Het ene moment bulk je van de energie. Het andere raak je amper een paar meter vooruit. De oorzaak zou weleens die typisch vrouwelijke hormoonschommelingen kunnen zijn. Sporten volgens je cyclus wint dan ook aan populariteit. Zit er iets in?

Redactrice Sophie:Twee jaar geleden kreeg ik het in mijn hoofd dat ik een marathon wilde lopen. Ik had meteen al een idee van hoe die dag er moest gaan uitzien. Een koele lentedag, ergens in een sfeervolle stad in het buitenland (het werd uiteindelijk een uitzonderlijk hete lentedag in Rotterdam, maar dat geheel terzijde). Of ik al aan mijn maandstonden gedacht had, vroeg mijn toenmalige coach. Euhm, nee?

Nochtans een belangrijke factor, zo blijkt. Samen met dat bloed verlies je ook ijzer, en laat je nu net dat hard nodig hebben tijdens een afstand van 42 kilometer. Had ik nooit bij stilgestaan, en daar ben ik niet alleen in. Want los van de reclamespotjes, waarin de doorsnee menstruerende vrouw blijkbaar plots een onweerstaanbare drang voelt om een balletje te slaan in een spierwit tennisrokje, werd het – nu ja – verband tussen onze maandelijkse hormoonschommelingen en sporten tot nu toe bitter weinig in beeld gebracht.

App voor je cyclus

Nochtans speelt de vrouwelijke cyclus een cruciale rol in hoe we presteren. Zo haalde tennisster Heather Watson, de toenmalige nummer één van Engeland, in 2015 wereldwijd de krantenkoppen, omdat ze geheel tegen alle verwachtingen in verloor. Naar eigen zeggen omdat ze ongesteld was. En ook in het vrouwenvoetbal zijn heel wat toptrainers en -clubs ervan overtuigd dat de kans op blessures hoger ligt tijdens de menstruatie en enkele dagen ervoor.

In de vrouwenploeg van het Britse Chelsea wordt daar al rekening mee gehouden: de speelsters volgen via een app nauwgezet hun cyclus om de trainingen daarop af te stemmen. Al hoeft ongesteld zijn geen negatief effect te hebben op de prestatie. Toen wielrenster Leontien van Moorsel in 2003 het werelduurrecord verbrak, had ze net haar maandstonden. Had ze trouwens expres zo gepland, aangezien haar pijngrens dan hoger ligt. Ook veel schaatssters trainen zwaarder wanneer ze ongesteld zijn, omdat ze dan meer aankunnen. Dat de menstruatie een rol speelt tijdens het sporten is dus wel duidelijk. Alleen over het hoe en waarom lijken de meningen verdeeld. Prof. Luc B­­aeyens is alvast niet verrast door die uiteenlopende verhalen en ervaringen.

“Iedere vrouw is uniek, en geen enkele cyclus is dezelfde.” En hij kan het weten, want als sportgynaecoloog begeleidt hij al jaren topatletes. Eind januari gaf hij nog een lezing over het onderwerp voor de trainers van Team Belgium ter voorbereiding van de Olympische Spelen. “Het heeft even op zich laten wachten, maar stilaan daagt het besef dat een vrouw geen man is. (lacht)”

Zelf laat hij zijn atletes al zeker dertig jaar elke dag bijhouden hoe ze zich voelen in functie van hun maandstonden: Hoelang duren hun regels? Zijn ze hevig? Hoe voelen de atletes zich? Wanneer duiken er blessures op? En hoe ging de training? “Sommigen voelen geen enkel verschil, anderen gaan beter of net slechter presteren gedurende hun cyclus.” Om maar te zeggen: de vrouwelijke cyclus is hyperpersoonlijk. “Kijk maar naar Heather Watson en Leontien van Moorsel: de ene ondervond zoveel last van haar maandstonden dat haar prestaties eronder leden, de ander voelde zich net onoverwinnelijk.”

’t Zijn de hormonen

Dat heeft alles te maken met het olijke trio oestrogeen, testosteron en progesteron. Gedurende onze cyclus fluctueren die, waardoor ze hun natuurlijke balans verliezen. Luc Baeyens: “De cyclus begint op de eerste dag van de menstruatie, wanneer de hormonen op hun laagst zijn. Tijdens deze eerste helft – de folliculaire fase – zal de aanmaak van oestrogeen zachtjes beginnen te stijgen. Goed nieuws, want oestrogeen heeft een spieropbouwende werking: spieren herstellen sneller, lopen minder snel schade op en je kan meer kracht leveren.

Die oestrogeenproductie blijft stijgen tot aan de eisprong. Rond die ovulatie komt de productie van testosteron ook iets hoger te liggen. De hormoonhuishouding gaat steeds dichter naar het mannelijke aanleunen. Dit is de periode waarin vrouwen zich doorgaans op hun sterkst voelen, het meeste kracht hebben en het beste in hun vel zitten.”

Dat kunnen we perfect verklaren vanuit de evolutie, vertelt de arts. Rond de eisprong was het namelijk belangrijk om een partner te vinden en zo voor nageslacht te zorgen: iemand die blaakt van gezondheid en fysiek op de top van haar kunnen is, is uiteraard het aantrekkelijkst. Na de ovulatie, wanneer we verder en verder in de tweede helft van de cyclus, of de luteale fase, belanden, is er een wissel van de wacht: de productie van oestrogeen daalt, terwijl progesteron de bovenhand neemt. Het is dan, net voor de maandstonden, dat vrouwen meer last krijgen van acne: omdat het evenwicht tussen vrouwelijke en mannelijke hormonen omslaat.

Op het vlak van sport zorgt progesteron voor spierrelaxatie, en dat klinkt leuker dan het is. Luc Baeyens: “De ligamenten worden soepeler, waardoor er meer kans is op verstuikingen en blessures ter hoogte van de enkels en knieën. Verder treden veranderingen op op het gebied van evenwicht en coördinatie, met name bij vrouwen die last hebben van andere premenstruele klachten, zoals een veranderende gemoedstoestand, opgezwollen buik, pijnlijke borsten en krampen. Veel vrouwen zijn dan emotioneel gevoeliger, iets waar coaches rekening mee zouden moeten houden.’ Kortom, sporten volgens je cyclus heeft wel degelijk zin. Maar hoe doe je dat precies?

Menstruele periodisering

Wie dokter Google raadpleegt over het onderwerp, zal ongetwijfeld de term ‘menstruele periodisering’ tegenkomen. Dat wil zeggen: je trainingsschema aanpassen aan je cyclus voor het beste resultaat. Met name in de krachttraining is dat effectief. Uit onderzoek blijkt namelijk dat vrouwen die voornamelijk de eerste twee weken van de menstruatie (de folliculaire fase) de gewichten vastnamen, méér resultaat boekten dan vrouwen die precies evenveel trainden, zónder rekening te houden met hun cyclus.

Zo zag de eerste groep een krachttoename van 33%, vergeleken met slechts 13% bij de tweede groep. Conclusie? Wie de trainingen vooral de eerste twee weken van de cyclus plant, zal een snellere toename van kracht en vetvrije massa zien dan wie hetzelfde aantal trainingen over een langere periode spreidt. Let wel op, bij pilgebruiksters is de pilvrije periode het minst aangewezen voor krachtopbouw en het gevaarlijkst voor kwetsuren. Veel sportsters nemen de pil dan ook gewoon door zonder pilstop.

Sporten volgens je cyclus

Menstruatie: Heb je weinig last van kwaaltjes? Dan is dit misschien wel het moment om voluit voor een persoonlijk record of doel te gaan. Sommige vrouwen ervaren namelijk een hogere pijngrens tijdens hun maandstonden. Voel je je wél miserabel? Probeer nog steeds (rustig) te sporten. Luc ­Baeyens: “Bewegen kan pijnlijke maandstonden met wel 20% verminderen.” Wedden dat je je beter voelt na een ontspannende fietstocht of mooie wandeling? En je verbrandt er calorieën mee, wat goed van pas komt als je vol zelfmedelijden de pot Ben & Jerry’s bovenhaalt.

Folliculaire fase: Het lichaam maakt meer en meer oestrogeen aan, wat een positief effect heeft op de spieren. “De meeste atletes die lange afstanden lopen, presteren beter in het eerste deel van hun cyclus”, vertelt de sportarts. “Voor recreatieve sportsters is het eveneens de uitgelezen periode voor duursporten zoals lopen, skeeleren en fietsen. Ook krachttraining kan je beter nu plannen; door het spieropbouwende effect zal je sneller resultaat boeken én beter ­herstellen.”

Ovulatie: De dagen rond de eisprong bereikt het hormonentrio haar maximale concentraties. Luc Baeyens: “Veel vrouwen presteren beter rond de ovulatie. Perfecte timing voor een wedstrijd of evenement, maar evengoed voor intensieve sportsessies gericht op maximale kracht.” Denk aan sporten die een zware ­inspanning vereisen, zoals ­intervaltraining en HIIT, crossfit of Ubound. In de dagen die ­volgen heb je toch genoeg tijd om te herstellen.

Luteale fase: De hoeveelheid oestrogeen daalt, testosteron en progesteron voeren de boventoon. Skip de intensieve work-outs, krachttrainingen en duursporten. “Progesteron verhoogt niet alleen de kans op blessures, maar zorgt er ook voor dat suikers minder goed opgenomen worden.” En die heb je nu net hard nodig tijdens langdurige inspanningen. Kies voor langzame, lichte activiteiten zoals yoga en ­pilates.

Laatluteale fase: In deze laatste fase net voor de ­menstruatie ervaren we vaak meer stress en is de stemming minder. Dat kan goed nieuws zijn voor wie graag explosieve sporten beoefent, vertelt de arts. De hoeveelheid testosteron ligt verhoudingsgewijs namelijk hoger. Ideaal voor sporten waarbij je het vooral van agressie moet hebben, zoals boksen, judo of karate. Heb je veel last van premenstruele klachten? Doe het dan rustig aan met een ontspannende wandeling of zwemsessie.

Wat met anticonceptie?

Luc Baeyens: “De pil zal veel zaken verbeteren: maandstonden en hevige PMS-symptomen zullen verminderen. Daardoor zullen ook de ligamentaire soepelheid en evenwichtsverlies minder voorkomen. Zo bleek uit een studie bij een vrouwelijke voetbalploeg dat er opmerkelijk minder acute blessures voorkwamen wanneer het elftal de pil nam.”

“Het nadeel is dat er ontzettend veel varianten zijn, en huisartsen vaak de verkeerde voorschrijven. Een betere optie is het hormoonspiraaltje. Dat zal de menstruatie en bijbehorende schommelingen eveneens verminderen, waardoor je gedurende de hele cyclus beter zal presteren. Bovendien wijst onderzoek uit dat lage dosissen progesteron – dat in het hormoonspiraaltje zit – de pijngrens verhogen. En laat dat nu net de essentie van sporten zijn: zo goed mogelijk pijn verdragen.”