Hoe word ik een attenter persoon voor de mensen om mij heen?

Eten langsbrengen bij een vriend die het moeilijk heeft of je oudtante bellen omdat je aan haar moest denken: vaak schieten die zorgzame gebaren erbij in, omdat we druk zijn. Daarom de vraag: hoe word ik een attenter persoon?

Corona is achter de rug, of daar lijkt het voorlopig toch op, en dus gaat het leven weer zijn gewone gangetje. Als vanouds hebben we het met zijn allen druk met werk en gezin, maar onlangs bedacht ik me dat ik wellicht niet genoeg aandacht besteed aan mijn dierbaren. Daarom deze vraag: hoe word ik een attenter persoon?

Ik ben niet de enige die het gevoel heeft niet genoeg tijd te besteden aan vrienden en familie, vertelt Barbara van der Steen, psycholoog en auteur van het boek Eindelijk rust in je hoofd. 40 dagen oefenen in aandacht. “Veel mensen hebben last van versnipperde aandacht, door de hoeveelheid prikkels die constant binnenkomen, zoals appjes en mails.” Hierdoor voelt het alsof we minder regie hebben over waar we onze kostbare tijd aan besteden.

Je zou kunnen zeggen dat het tegenwoordig gemakkelijker is om attent te zijn. Door meldingen op Facebook, een post op Instagram of een berichtje in een appgroep van iemand anders vergeet je niet zo snel een verjaardag of jubileum. Je tikt een reactie en voilà: je hebt je taak als goede vriend vervuld. Maar juist het gemak doet gevoelsmatig af aan de waarde ervan, tenminste als je de definitie hanteert van ‘échte aandacht’ voor de ander.

Geste

“Attent zijn in de meest pure vorm is vaak een geste: je doet iets vanuit een spontane ingeving. Het is niet doelgericht”, zegt Van der Steen. Filosoof René ten Bos, die het boek Stilte, geste, stem (2011) schreef, geeft als voorbeeld het moment dat de voormalig West-Duitse bondskanselier Willy Brandt onverwachts door zijn knieën zakte toen hij in 1970 in Warschau een Joods monument bezocht. Deze onverwachte geste raakte veel mensen en leidde tot meer ontspanning tussen Oost en West. Vertaald naar het dagelijks leven: “Een geste is iets dat bij je opkomt, een vorm van spontane niet-geregisseerde aandacht, zoals een arm om de schouder van iemand tijdens een gesprek”, aldus Van der Steen. Het gaat om kleine gebaren die een grote impact kunnen hebben.

Dit is wat anders dan een vooraf geplande daad met een duidelijk doel, zoals een verplichte felicitatie of een cadeau voor een huwelijksdag. Is zoiets dan niet attent? Rondom belangrijke mijlpalen zoals het huwelijk of een geboorte kunnen doelmatige handelingen wel degelijk attent zijn, meent Van der Steen. Dit valt volgens haar eerder onder ‘tradities en rituelen’.

Het woordje ‘attent’ is afgeleid van ‘opmerkzaam zijn’ en ‘oplettendheid’. Wie opmerkzaam wil zijn, moet ruimte in het hoofd hebben, meent Van der Steen. “Dat doe je door te vertragen. Je slentert over straat en ziet in de etalage iets wat je aan een vriendin herinnert die je een tijd niet hebt gezien. Je stuurt een foto en zij voelt zich gezien. Op het moment dat je gehaast door het leven gaat, krijg je dergelijke ingevingen niet.”

Onnodige prikkels

Hoe creëer je die rust? “Maak een wandeling, mijmer, luister naar een muziekstuk zonder doel. Demp onnodige prikkels door een aantal appgroepen op stil te zetten. Die verstrooitijd geeft de ruimte om eens te denken: hoe gaat het met die ene kennis?”

In een interview in de Volkskrant legde filosoof Joke Hermsen onlangs uit dat tijd twee gezichten heeft: Chronos en Kairos. In de Griekse mythologie is Chronos de kloktijd, die zeer dominant is in ons leven. Kairos, de god van het juiste ogenblik en de goede gelegenheid, wordt nog weleens vergeten. Je zou kunnen zeggen dat juist Kairos belangrijk is wanneer je attent wil zijn. Volgens Hermsen kun je alleen met rust en de juiste aandacht een Kairos-moment scheppen. “Je kunt ook een dagdeel in je agenda leeg laten en kijken wat er gebeurt. Vooral niets doelmatigs willen. Geen punten, geen prestaties. Alleen wat muziek opzetten, boek op schoot.”

Attent zijn vraagt soms ook een offer. Banaal gesteld: ga je naar je yogales of naar je zieke zus? Toch heeft een attente daad vaak ook een positief effect op de gever. Van der Steen: “Het relativeert het leven als je je om iemand bekommert die het slechter heeft dan jij. En kook je een potje eten voor iemand of doe je boodschappen, dan ervaar je voldoening. Je stapt uit de dagelijkse ratrace.” Daar kan geen yogales tegenop.