Hoe (huis)dieren door onze knaldrang van streek geraken: ‘Vergeet ook niet de impact op wilde dieren’

Honden en katten die trillen van paniek, paarden die op de autosnelweg belanden en vogels die 100 kilometer verder vliegen: voor dieren is oudjaar steeds een nacht om snel te vergeten. Heel wat steden verbieden dit jaar al vuurwerk, maar een federaal verbod is er nog niet.

Inwoners van Rome werden bij het ontwaken op nieuwjaarsdag in 2021 geconfronteerd met een luguber zicht. De straten van de binnenstad lagen ­besmeurd met honderden dode vogels. Gedesoriënteerd door het vuurwerk om middernacht waren tal van vogels op de vlucht geslagen en tegen gebouwen en elektriciteitskabels geknald.

Dat voorbeeld illustreert dat niet alleen honden of katten, maar ook wilde dieren van streek kunnen geraken door onze knaldrang op oudjaar. Twee recente studies tonen hoe groot de impact is op vogels.

Voor een studie die is verschenen in het vakblad Conservation Letters volgden onderzoekers uit Duitsland, Denemarken en ­Nederland acht jaar lang het gedrag van minstens 350 wilde ganzen in de drie weken rond Nieuwjaar. Ze stelden vast dat de ganzen door het vuurwerkgeknal veel vaker hun slaapplaatsen verlieten. Ze vlogen ook een stuk verder dan bij natuurlijke verstoringen: gemiddeld 10 kilometer, met uitschieters tot wel 500 kilometer.

Een andere studie van de Universiteit van Amsterdam laat dan weer zien dat er op oudejaarsnacht gemiddeld duizend keer meer vogels ’s nachts rondvliegen dan normaal. De verstoring door vuurwerk hangt deels af van de afstand: hoe dichter bij het geknal, hoe heftiger de vluchtreactie.

Maar zelfs als vuurwerk 5 kilometer ­verder wordt afgeschoten, zullen tien keer meer vogels dan normaal wegvliegen. ­Bovendien blijkt de impact van vuurwerk verder te reiken dan tot nu werd aangenomen. “Tot een afstand van 10 kilometer zagen we een meetbaar verschil op het vlieggedrag van vogels”, zegt hoofdonderzoeker Bart Hoekstra.

Kijken we naar vergelijkend onderzoek over een langere periode, dan blijkt het effect van een vuurwerkverbod tijdens de coronapandemie vrij beperkt. “Het blijkt dat zelfs kleinere hoeveelheden vuurwerk nog steeds het gedrag van dieren beïnvloeden”, zegt Hoekstra. “Als we echt minder dieren willen verstoren, moeten we het vuurwerkgeluid drastisch verminderen.”

Vuurwerkverbod

Dierenrechtenorganisatie GAIA pleit voor een vuurwerkverbod. Op heel wat plekken in België is dat er al. Zo komt er in het Brussels Gewest een verbod op vuurwerk voor particulieren, ook om incidenten op oudjaar te vermijden.

In Vlaanderen laat dan weer meer dan de helft van de steden en gemeenten geen recreatief vuurwerk toe op oudejaarsavond, blijkt uit een bevraging van de Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). Toch had de VVSG liever een federaal verbod gezien, zowel op de verkoop als op het afsteken van vuurwerk. Volgens de organisatie is een lokaal verbod lastig te handhaven.

Ook GAIA vreest dat een verbod in slechts een deel van de gemeenten weinig verandert voor het welzijn van dieren. “Mensen zeggen dat je huisdieren dan maar voor een avond moet binnenhouden, maar dan vergeet je alle wilde dieren en dieren die in de wei staan”, zegt directeur Ann De Greef.

Ze wijst bijvoorbeeld op de impact van vuurwerk op paarden, die niet zelden uit angst voor vuurwerk wegvluchten en zichzelf en anderen daarbij in gevaar brengen. De voorbije jaren waren er verschillende ongevallen omdat gevluchte paarden op autosnelwegen belandden.

Op Nieuwjaar vorig jaar was er in ­Tongeren nog een tragisch voorval. Een paard sprong toen uit paniek over een omheining en brak daarbij zijn been en beet zijn tong in tweeën, waarna de veearts hem moest laten inslapen.

Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) liet na dat voorval weten open te staan voor een debat over een federaal vuurwerkverbod. “Vuurwerk veroorzaakt jaarlijks te veel leed aan mensen, dieren en infrastructuur”, zei ze in de Kamer.

Dat federale verbod lijkt vandaag niet meteen in de maak. “De lokale besturen kunnen de situatie op het grondgebied van hun stad of gemeente het best inschatten. Daarom zijn zij verantwoordelijk voor de handhaving en reglementering van het gebruik van vuurwerk”, meldt haar kabinet.

Minister van Economie Pierre-Yves Dermagne (PS) werkt wel aan een verbod op de verkoop van onder andere zwaardere types knalvuurwerk, rookgeneratoren en Bengaals vuur.

Wie op oudejaarsavond vuurwerk in de buurt verwacht, kan er dus maar beter rekening mee houden dat huisdieren angstig worden van al dat geknal. “Mijn golden retriever is als de dood voor extreme geluiden”, zegt hondenkenner Chris Dusau­choit, bekend van Dieren in nesten. “Meestal begint hij dan over zijn hele lichaam te trillen of verstopt hij zich.”

Huisdieren trainen

Volgens Dusauchoit kunnen een aantal ­dingen wel helpen om de angst bij uw huisdieren te verminderen. Zo kunt u uw kat of hond geleidelijk ongevoeliger maken voor vuurwerk, door in de weken vooraf vuurwerkgeluiden af te spelen in huis.

Wie daar rijkelijk te laat voor is, kan gelukkig de dag zelf nog de schade proberen te beperken. “De beste raad is om je hond overdag zoveel mogelijk buiten te laten spelen en fysiek uit te putten”, zegt hondenkenner Sven Van Driessche. “Voorzie het best een veilige plek waar de hond kan schuilen en vanwaar hij niet kan ontsnappen.”

Wat ook kan helpen is de gordijnen te sluiten, want sommige dieren associëren het licht van het vuurwerk met het luide geknal. “Vergeet ook niet een speeltje bij het dier leggen”, zegt Van Driessche. “Heel wat honden willen zich namelijk afreageren door ergens hard in te bijten.”