Het witte hemd: subtiel symbool van verzet en aan een opvallende comeback bezig

Een onmisbare klassieker in de vrouwelijke garderobe is aan een opmerkelijke comeback toe, met dank aan, jawel, MeToo. Op de rode loper dragen sterren het witte hemd – net als de suffragettes – als subtiel symbool van verzet.

Als er iets is dat we ons van de recente Oscar-ceremonie nog lang zullen herinneren, dan wel dat acteur Will Smith over een ferme rechtse beschikt. Maar wie oog had voor wat er zich op de rode loper van het Dolby Theatre afspeelde, wist niet wat ie zag. Sommige steractrices oogden immers heel gewoontjes: het was bij momenten zoeken naar grandioze jurken met decolletés tot op de navel, glinsterende pailletten waarop een discobol jaloers zou zijn en veren waarmee je een halve volière een nieuwe look kan geven.

Ze waren er nog wel, maar toch werd een opmerkelijk aantal vrouwelijke protagonisten in een simpel wit hemd gespot. Du jamais vu op een van de hoogfeestjes van de galajurk. En het waren niet de minsten die hun stylist de opdracht hadden gegeven de glitter en glamour in de kast te laten. Zendaya, ster van het met zes gouden beeldjes bekroonde Dune, droeg een korte witte blouse die nog net haar middenrif bedekte, een ontwerp van Valentino Haute Couture. Uma Thurman werd gespot in een klassiek wit hemd signé Bottega Veneta, terwijl Kristen Stewart te zien was in een witte Chanel-blouse met kristallen ­knopen. Zelfs Lady Gaga, doorgaans goed voor een spectaculaire ­rodeloperoutfit, opteerde voor een simpel wit hemdje.

Dat zoveel celebrity’s op hetzelfde moment opteren om voor less is more te gaan, is uiteraard geen toeval. Filmkenners zien het gebrek aan spraakmakende galajurken bij een deel van de genomineerden als een feministische boodschap aan de Academy of Motion Picture Arts and Sciences, de organisatie verantwoordelijk voor de uitreiking van de Oscars. Die zou vrouwen graag zien schitteren op haar rode loper, maar hun creatieve talenten niet naar waarde schatten, zo schreef ook The Guardian onlangs nog. De Academy lijkt divers en vrouwelijk talent zelfs zo weinig te erkennen dat actrice Jessica Chastain zich enkele dagen voor de ceremonie liet ontvallen dat ze uit protest de rode loper helemaal zou skippen. En daar valt iets voor te zeggen. Dat in de bijna honderdjarige geschiedenis van de gouden mannetjes de Oscar voor beste regisseur nog maar drie keer naar een vrouw is gegaan, stemt inderdaad tot nadenken. Geen wonder dat het modeblad Vogue er fijntjes op wees dat de witte blouse een subtiele verwijzing is naar het uniform van de suffragettes, de feministes uit het begin van vorige eeuw. Lees: met een witte blouse manifesteren de actrices zich niet langer als vleesgeworden paspop, maar als vrouwen die het van hun intrinsieke talenten moeten hebben. Een wit hemd als teken van stil protest, het is in ieder geval een beter en vrediger manifesto dan die welgemeende uppercut.

Met dank aan Coco Chanel

“Eigenlijk vormde het hemd tot het einde van het ancien regime een wezenlijk onderdeel van de onderkleding, zowel voor mannen als vrouwen”, zegt Patrick Viaene, gepensioneerd docent modegeschiedenis aan de School of Arts Gent. “Er bestonden ontelbare varianten: het overhemd dat over het hoofd werd getrokken versus het hemd met knopen en het hemd met eenvoudige mouwen versus mouwen die afgeboord werden met kant. Na de Franse Revolutie, vanaf het begin van de negentiende eeuw, werden vrouwenhemden kleuriger en geïnspireerd door diverse volksklederdrachten. Het witte katoenen hemd met ­stijve boord en later met liggend kraagje werd een vast onderdeel van de mannelijke outfit.”

Tot in de jaren 20 van de vorige eeuw Coco Chanel de witte blouse in de vrouwenkleerkast introduceert. Tot dan had het witte hemd veelal symbool gestaan voor de rijke heer van stand: enkel wie geen handenarbeid hoeft te verrichten, kan het zich veroorloven er een te dragen. De iconoclastische Française verbant het korset en biedt als alternatief een onberispelijk wit hemd aan. Het zou overigens niet het enige mannelijke stuk zijn dat ze draagbaar maakt voor vrouwen: ook de damespantalon hebben we aan haar te danken – volgens Chanel is dat een noodzakelijk item voor elke werkende vrouw, die in een lange rok maar moeilijk de tram of bus kan nemen. “In het interbellum was er inderdaad de mode à la garçonne”, aldus Viaene. “In de Eerste Wereldoorlog waren er al honderdduizenden vrouwen als arbeidsters in fabrieken gaan werken, en daar was een eenvoudige blouse wel zo handig. Oorlogen hebben meer invloed op de ontwikkeling van de mode dan men doorgaans aanneemt.” En met meer vrouwen aan het werk komt er ook een nieuwe kledingstijl. “Strakke, eenvoudige vrouwenhemden, blouses in satijn of zijde, waren ideaal voor kantoorwerk.”

Toch durft slechts een kleine minderheid van vrouwen zich in die tijd in een wit hemd te vertonen – genderconformiteit blijft zelfs tijdens de roaring twenties nog steeds een haast onsloopbare burcht. Het zou tot de jaren veertig duren eer vrouwen zich en plein public in een wit hemd laten opmerken. Actrices als Katharine Hepburn, Ava Gardner, Marlene Dietrich en Lauren Bacall outten zich als fan, op en naast het witte doek. Maar het is pas als de immer charmante Audrey Hepburn in Roman Holiday, een filmklassieker uit 1954, een witte blouse draagt dat de goegemeente het stuk begint te omarmen. Meteen ontstaat de geijkte manier om het kledingstuk te dragen: het bovenste knoopje nonchalant open, de mouwen opgestroopt en een zijden sjaaltje rond de nek om de sobere boel wat op te vrolijken.

Sindsdien is de witte blouse een waar mode-icoon. Patti Smith laat zich erin fotograferen op de hoes van haar debuutalbum Horses, Diane Keaton maakt ze onsterfelijk in Annie Hall en Uma Thurman draagt er eentje in die fantastische dansscène met John Travolta in Pulp Fiction. Het witte hemd speelt ook een niet onaardige bijrol in Mr. & Mrs. Smith, waar het zowat het enige kledingstuk is dat Angelina Jolie in een veelbesproken scène had aangetrokken.

Sharon Stone zorgt in 1998 vooral voor opgetrokken wenkbrauwen bij de modepers wanneer ze op de rode loper van de Oscars in een onberispelijke, witte blouse verschijnt, maar loopt zo eigenlijk enkele decennia voor op haar tijd. Ook op de catwalk is de chemisier haast niet weg te denken tijdens het minimalistische hoogtepunt dat de nineties en nougties zijn.

In recente zomerdefilés duikt het witte hemd weer op bij labels als MSGM, Koché, Erdem en Valentino, en voor de winterdefilés halen de grote kanonnen als Gucci, Louis Vuitton en Christian Dior er een uit de kast.

Corona & MeToo

Dat het witte hemd net nu zijn opwachting op de rode loper maakt, heeft uiteraard nog meer redenen dan het stille protest tegen de Academy. En daar heeft dat verdomde coronavirus veel mee te maken. De afgelopen twee jaar hebben we ons noodgewongen gespecialiseerd in overdag thuiswerken en ’s avonds zetelhangen, waardoor het meer formele gedeelte van onze kleerkast twee jaar lang onaangeroerd bleef. Terwijl de verkoop van homewear exponentieel de hoogte inging, ontdekten we dat comfortabele kleren ook tijdens professionele Zoom-­meetings best aanvaardbaar zijn. De sprong naar de rode loper is snel gemaakt: waarom teruggrijpen naar jurken waarin je je enkel met de hulp van twee assistenten kan hijsen als je net zo goed kan schitteren in een comfortabele witte blouse? “Het hele idee van je op te kleden gaat voortaan over texturen en stoffen als satijn en zijde”, zei Daniel Fletcher van modehuis Fiorucci daarover in The Guardian.

Maar is meer dan een virus nodig om de trend te verklaren. Veel heeft te maken met het schandaal dat een paar jaar geleden door Hollywood raasde. Waar de traditionele galajurk, of we dat nu leuk vinden of niet, nog steeds een verzinnebeelding is van de mannelijke blik op het vrouwelijk lichaam, doet de witte blouse de lichaamsvormen als het ware een beetje vervagen. Niet hoe de vrouw eruitziet, lijkt van belang te zijn, wel wie ze écht is en waar ze voor staat. In die zin lijkt de plotse populariteit een onmiskenbaar gevolg te zijn van de MeToo-beweging: vrouwen willen niet langer enkel gezien worden als een aantrekkelijk lichaam – wat dat ook moge betekenen – in een jurk van een paar tienduizenden euro’s. “Na MeToo zijn een aantal ­nieuwe codes duidelijk geworden”, schreef Madame ­Figaro daarover. “Een wat puriteins silhouet met wijde pantalons, rolkragen en blouses duikt meer en meer op.”

Begrijp ons vooral niet verkeerd: wij pleiten niet voor een nieuwe kuisheid – iets waartoe het witte hemd nogal makkelijk kan gereduceerd worden – omdat sommige mannen hun handen niet kunnen thuishouden. Maar dat enkele vooraanstaande actrices een statement willen maken in de stad waar het schandaal begonnen is, kan je hen uiteraard niet kwalijk nemen. Het witte hemd is in die zin een zekerheid in onzekere tijden, zegt Viaene. “Het teruggrijpen naar de vorm en look van klassieke kledingstukken zoals de witte blouse, gevat in aansluitende rok met eenvoudige ceintuur, maakt deel uit van de hedendaagse retro kledingattitude. Men wil teruggrijpen naar ‘vaste waarden’, naar de zekerheden en logische samenhang der dingen, die vandaag grotendeels verdwenen zijn.”

Bovendien hangt de hype nauw samen met het langzaam vervagen van wat we als mannelijk of vrouwelijk beschouwen. Anno 2022 is het immers al lang niet meer zo duidelijk welk kledingstuk uit een mannen- of vrouwencollectie stamt. Zo maakte Timothée Chalamet zijn opwachting op de Oscars in een smoking uit de damescollectie van Louis Vuitton. Hij droeg hem overigens voor de verandering zonder het typische witte hemd, waardoor zijn blote bast duidelijk zichtbaar was en hij het geheel een wat vrouwelijk tintje gaf. Dat Kristen Stewart dan weer een mannelijk item als een smokingvest droeg, toont des te meer aan hoezeer de mannelijke en vrouwelijke garderobe naar elkaar zijn opgeschoven. Als de Belgische ontwerper Raf Simons mannelijke modellen rokjes en jurken op de catwalk mag laten dragen, dan mogen vrouwen zich ook het archetypische mannelijke witte hemd toe-eigenen op events waar ze dat niet meteen verondersteld worden te doen. Los van alle theorieën is dat al een statement op zich.

De afgelopen decennia heeft dat witte hemd zich overigens als de feniks van de mode laten kennen. Af en toe verdween het van de radar om dan weer in alle kracht zijn herintrede te doen. In die zin is het een van de beste aankopen die een vrouw kan doen, want ze kan het jaren na datum blijven dragen. En dat is mooi meegenomen, nu we steeds meer beseffen dat de mode-industrie bijzonder ingrijpende gevolgen heeft voor het ­milieu. Een stuk dat je wars van de heersende trends kan dragen, is dan ook het ideale statement tegen fast fashion. En dus kunnen we het maar beter in onze armen sluiten.

Kortom, het witte hemd lijkt niet meer of minder dan de vestimentaire culminatie van wat er zich de afgelopen jaren in de maatschappij heeft afgespeeld. Coco Chanel mag een eeuw na datum tevreden terugkijken.