Donderwolken boven de regenboog: waarom holebi’s zich steeds meer distantiëren van queer personen

Op sociale media gaat de hashtag ‘gay, not queer’ viraal. Holebi’s distantiëren zich daarbij van andere seksuele en genderminderheden. Extreemrechtse en conservatieve groepen drijven de verdeeldheid op de spits, al is de tweedeling niet nieuw.

“Laat deze sekte je nooit vertellen dat het enkel om aardig zijn draait.” Wanneer reactionair schrijver en influencer Mike Harlow de bovenhand wil krijgen, draait hij er zijn hand niet voor om oude wonden weer open te rijten. Midden maart plaatst hij een foto van de Australische student Wilson Gavin (21) op zijn tijdlijn. De jonge homoseksueel lobbyde als conservatief tegen de openstelling van het huwelijk en was even wereldnieuws toen hij in 2020 een ‘ongepast’ voorleesuurtje van een dragqueen verstoorde. De video’s van de actie kregen heel wat kritiek en een dag later stapte Gavin uit het leven.

Harlow is ervan overtuigd dat radicale queeractivisten de Australiër mee de dood injoegen en wil zijn strijd verderzetten. Hij pleit er daarom voor om lgbtq+ op te splitsen na de letter b. De strijd van holebi’s is niet dezelfde als die van pakweg trans of non-binaire personen. Daarom heeft het volgens hem geen reden om samen tegen de geldende normen rond seksualiteit of gender te strijden.

Het is een idee dat heel wat navolging krijgt. Op sociale media zijn er duizenden berichten van holebi’s die zich van het label ‘queer’ afkeren en aanhangers van het idee verenigen zich offline steeds vaker in lobbygroepen. In 2019 scheurde een invloedrijke groep activisten zich zo af van het Britse Stonewall, de grootste belangenorganisatie voor lgbtq+-rechten in Europa. Met de nieuwe LGB Alliance wilden aanhangers een koers varen die afweek van de ‘activisten die verwarring over de begrippen biologisch geslacht en gender proberen te creëren’. In de Lage Landen klinkt bij Stichting De Roze Leeuw een soortgelijk geluid. De organisatie herkent zich niet in ‘het stramien van lgbtqiap+’ en vindt het “een dwingende ideologie die onze vrijheid van meningsuiting ernstig bedreigt en de samenleving alleen maar verder polariseert”.

“Wat betekent queer überhaupt?”, vraagt medeoprichter van De Roze Leeuw Lennard van Mil zich af. “We willen allemaal gelijk behandeld worden, maar door onszelf labels op te kleven en met de regenboogvlag te zwaaien, zetten we onszelf net af van de rest van de maatschappij.” Het is een houding die hem niet altijd windeieren legt. Samen met de leden van zijn holebibeweging protesteerde hij hevig toen de organisatoren van de Amsterdamse Pride gender uitkozen als thema voor de editie in 2022. Heel wat queer personen verzetten zich vervolgens tegen de deelname van de Roze Leeuw aan de Pride Walk en uiteindelijk trok de groep zich terug omdat ‘hun veiligheid niet meer gegarandeerd kon worden’.

Anti-islamgroepen

Er is geen grote intellectuele inspanning nodig om te begrijpen waarom de critici van de Roze Leeuw weinig zin hadden om in eenzelfde protestmars als de leden van de holebibeweging te lopen. De Pride hamert voortdurend op intersectionaliteit, wat het moeilijk maakt om bewegingen toe te laten die met anti-islamgroeperingen als Pegida flirten en op sociale media stellen dat ‘niemand in het verkeerde lichaam geboren wordt’ en dat met zorg voor trans personen ‘op dit moment het grootste medische schandaal ooit plaatsvindt’.

De donderwolken die boven de regenbooggemeenschap samentroepen zijn opmerkelijk. Intuïtief lijkt het immers evident dat verschillende minderheidsgroepen tegen dezelfde muren opbotsen en daardoor sneller onderlinge solidariteit aan de dag leggen. Daarnaast wierp de gezamenlijke strijd van lgbtq+-personen in het verleden wel degelijk zijn vruchten af. Tijdens de invloedrijke rellen aan de New Yorkse homobar Stonewall in 1969 stonden homoseksuelen, lesbiennes en dragqueens zij aan zij. Hun collectieve verzet gaf internationale bewegingen moed en bracht het gevecht voor gelijke rechten in een stroomversnelling.

Toch is de huidige tweedeling tussen holebi’s en andere queer personen volgens wetenschapsfilosoof Pieter Adriaens (KU Leuven) niet nieuw. Hij doet onder meer onderzoek naar de geschiedenis van de psychiatrie en de seksuologie, en verwijst naar de morele dilemma’s waarmee Amerikaanse holebi’s kampten toen ze vanaf de jaren zeventig probeerden om homoseksualiteit van de lijst met psychische stoornissen te laten schrappen. “Er was discussie over of ze ook voor andere zaken zoals travestie, exhibitionisme en fetisjisme moesten lobbyen. Maar uiteindelijk waren de belangrijkste activisten bang dat het hun strijd net zou afremmen”, aldus Adriaens. Charles Silverstein, de vooraanstaande therapeut die destijds een van de belangrijkste stemmen in het debat over de lijst met psychiatrische stoornissen was, opperde zo dat holebi’s best soloslim konden spelen. Als andere gemarginaliseerde groepen een uitweg uit het verdomhoekje wilden vinden, moesten ze zich maar verenigen en manieren zoeken om op het beleid te wegen.

De tweedeling tussen holebi’s en vele andere queer personen groeide verder omdat hun emancipatie in een ander tempo verliep. In het Westen hebben homoseksuelen bijvoorbeeld al langer grotendeels dezelfde rechten als hun heteroseksuele medeburgers, terwijl het debat over een genderneutraal paspoort en medische zorg bij jonge trans personen veel nieuwer is. De groep van lgbtq+-personen is bovendien bijzonder heterogeen en minderheden die weinig hinder ervaren, kunnen weleens vergeten welke sociale strijd er voor hun rechten gevoerd werd. Dat drijft mensen uit elkaar.

Aidsmedicatie

Een van de pertinentste voorbeelden daarvan speelde zich af in 2000. Zo’n tien jaar na het einde van de verwoestende aidscrisis in de Verenigde Staten schreef de hiv-positieve journalist Andrew Sullivan plots een liefdesbrief aan de farmabedrijven in zijn land. Dat de firma’s jarenlang medicatie voor aidspatiënten onbetaalbaar hielden en zo tienduizenden mensen de dood injoegen, was voor hem plots geen probleem meer. Queeractivisten bekritiseerden die houding en wilden er vooral voor zorgen dat het politieke en maatschappelijke systeem dat tot de dodelijke ongelijkheid leidde, ontmanteld zou worden. Lang niet iedereen kon de medicatie betalen en er was geen garantie dat bij een volgende crisis niet dezelfde mechanismen in werking zouden treden. Maar de homoseksuele Sullivan was klaar voor assimilatie. ‘Gay, but not queer’, zoals die logica luidt.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de sentimenten van mensen als Van Mil of Sullivan niet in een vacuüm bestaan. Emma Verhoeven, die aan de UAntwerpen onder meer onderzoek doet naar de zichtbaarheid van lgbti-groepen, merkt op dat kritiek op holebi’s in België vandaag minder aanvaard wordt. Queer personen en trans burgers worden echter veel vaker onder vuur genomen, net als publieke uitingen van steun voor lgbtq+-initiatieven. “Wie rechten en sociale acceptatie heeft verworven, wil die ook graag behouden. Sommige holebi’s distantiëren zich daarom van het verhaal over gender”, vertelt de onderzoeker. Door afstand te nemen van een gemarginaliseerde groep die zwaar onder vuur genomen wordt, hopen ze zich tegen een soortgelijke behandeling te beschermen. Dat is weinig sympathiek, maar in de huidige tijdgeest niet volledig onbegrijpelijk. Conservatieve denkers verzetten zich samen met extreemrechtse bewegingen tegen de zogenaamde genderideologie, die gender als een sociale constructie ziet. “Die aanpak is effectief omdat je met de kritiek op de ideologie persoonlijke aanvallen vermijdt. Zo voorkom je beter dat tegenstanders je bijvoorbeeld als transfoob kunnen afschilderen.”

Klaslokaal

In de cultuuroorlog over gender is het klaslokaal het ideale slagveld. Conservatieve lobbygroepen schilderen kinderen graag af als weerloos en beïnvloedbaar, waardoor te vroege lessen over seksualiteit en gender hun hoofden op hol zouden doen slaan. In Vlaanderen was er zo heel wat ophef over de Genderkoek, een instrument dat belangenorganisatie Cavaria facultatief aanbood aan scholen om kinderen over de verschillen tussen geslacht en gender te leren.

Het hoogste niveau van een partij als Vlaams Belang zal zich vandaag niet meer snel tegen holebirechten uitspreken, maar fulmineert wel nog tegen andere queerthema’s zoals de Genderkoek of de verwijdering van het biologisch geslacht op identiteitskaarten. Voorzitter Tom Van Grieken sprak zich recent nog uit tegen ‘de transgenderindoctrinatie’. “Wij zijn een conservatieve partij. Dat mannen jurken dragen, mag ik dat nog raar vinden?”, vroeg hij zich af.

Het is verleidelijk om te doen alsof dergelijke vormen van verzet tegen queer personen enkel impact hebben op de levens van mensen die genoeg tijd hebben om er online over in discussie te gaan, maar dat is onterecht. Het geweld tegen lgbtq+’ers neemt al jaren toe en zeker trans personen zijn een populair doelwit bij zulke misdrijven. Het krachtige discours waarbij hun rechten ter discussie gesteld worden, schaadt een doelgroep die sowieso al gemarginaliseerd is.

Dragqueen-voorleesuurtje

Hoe vilein en bedreigend het antiqueerdiscours kan zijn, blijkt ook uit de reacties die Musea Brugge ontvangt wanneer het in februari zijn programma voor kunstenfestival Queer was here bekendmaakt. Het gaat om een meerdaags evenement waarbij geïnteresseerden verschillende debatten, lezingen en artistieke exposities kunnen bijwonen. Een van de opvallende activiteiten op het programma is een drag queen story hour, waarbij een dragqueen voorleest aan kinderen tussen drie en zes jaar. Het gaat daarbij om verhalen uit En ze leefden nog van Elisabeth Lucie Baeten. Een sprookjesboek dat inclusiviteit hoog in het vaandel draagt en waarin klassieke rollenpatronen ter discussie gesteld worden. In een van de verhalen wil een meisje zo liever waterpolo spelen dan naar de balletles te gaan, in een variatie op Belle en het beest heeft een meisje woedeproblemen omdat haar vader verhuisde.

De dragqueen, een 56-jarige man, is enthousiast om deel te nemen aan het evenement, maar na de bekendmaking wordt hij plots overspoeld met negatieve reacties. Op Instagram verwijten onbekenden hem dat hij kinderen seksualiseert en er volgen meerdere doodsbedreigingen. Hij verwijdert de post van zijn Instagram-account, maar dat doet de storm niet overwaaien. Zijn tegenstanders vinden ook de persoonlijke profielen van zijn vriend en vragen onder zijn foto’s waarom hij ‘een pedo-event steunt’.

Op de dag van het evenement neemt de voorlezer zich voor om er het beste van te maken, maar dat is niet eenvoudig. Een kwartier voor aanvang duiken actievoerders van de Brugse jongerenafdeling van Vlaams Belang op met posters waarop de man te zien is. Boven zijn afbeelding staat in grote letters ‘bespaar kinderen woke waanzin’. Ook leden van Schild en Vrienden zijn samen met oprichter Dries Van Langenhove aanwezig. Ze dragen borden met daarop slogans als ‘stop sexualising children’ en ‘genderideologie = pedofilie’. Van Langenhove neemt ook een videoboodschap op waarin hij de dragqueen een pervert noemt die kinderen indoctrineert. De beelden, waarin ook te zien is hoe iemand een protestbord probeert af te nemen, gaan later viraal op sociale media.

Het uitverkochte voorleesmoment dat rond inclusiviteit draait, biedt voor conservatieve groepen zo een kans om een gevecht rond de ‘bescherming’ van kinderen te voeren. Dat de ouders er zelf voor kozen om met hun kinderen aan het evenement deel te nemen en dat seksualiteit nooit ter sprake kwam, doet er voor hen niet toe. Zowel de voorlezende man als zijn partner zijn te aangeslagen om te reageren.

Het verzet tegen het evenement in Brugge toont hoe snel kritiek op queerthema’s kan escaleren. In een periode waarin verschillende landen verworven rechten rond lgbtq+’ers inperken, is het belangrijk om die tendens te benoemen. Verhoeven merkt daarbij op dat het om een bewuste strategie gaat. “Extreemrechts in Vlaanderen bestaat niet in een vacuüm en ziet ook hoe goed queer en trans personen als zondebok werken in landen als Hongarije of het Verenigd Koninkrijk. Als je daar paniek rond kan creëren en jezelf als verdediger opwerpt, krijg je mensen relatief gemakkelijk mee met je verhaal omdat dat internationaal al zo gedragen wordt.”