Deze schildpadden hebben hun verouderingsproces stilgelegd: wat is er aan de hand?

Sommige schildpadden worden zo oud omdat ze niet meer verouderen, blijkt uit onderzoek. Niet iedereen is overtuigd.

Er zijn schildpadden die met gemak de honderd aantikken. Neem Jonathan, een reuzenschildpad die sinds 1882 op Sint-Helena leeft en een geschatte ouderdom heeft bereikt van 160 à 190 jaar. Nog opmerkelijker: zulke schildpadden lijken niet ouder te worden.

Verouderingsproces stilgelegd

Schildpadden als Jonathan ontspringen die dans. Ergens in hun leven hebben deze reuzenschildpadden de stijging in hun sterftekans gestopt. Was die kans op hun tachtigste één procent, dan is ze dat dertig jaar later nog steeds. Vroeg of laat gaan ze natuurlijk toch dood, de sterftekans is niet nul, maar in zekere zin hebben deze dieren hun verouderingsproces stilgelegd.

Dat bleek uit een tweetal studies die vorige maand in het vakblad Science werden gepubliceerd.

Een onderzoeksgroep, onder leiding van de Portugees-Deense Rita Da Silva, bestudeerde de sterftekansen van 52 schildpaddensoorten, nadat ze zoveel mogelijk gegevens hadden verzameld uit de archieven van dierentuinen. Driekwart van deze soorten verouderde niet, en een groot deel van de rest nauwelijks. De vraag is wat deze uitkomst zegt, constateerden de commentatoren van Science. In een dierentuin krijgen de beesten op gezette tijden hun eten, worden ze niet opgeschrikt door veranderende weersomstandigheden of vraatzuchtige roofdieren. “Ergens in de evolutie moeten deze dieren voordeel hebben gehad met hun trage veroudering. Welk voordeel dat is zul je in de dierentuin niet ontdekken, want in deze omgeving zijn ze niet geëvolueerd.”

De commentatoren hechten meer waarde aan die andere studie in Science. Onder aanvoering van de Amerikaanse bioloog Beth Reinke analyseerden meer dan honderd wetenschappers data van 77 in het wild levende soorten – reptielen en amfibieën. Soms tientallen jaren lang werden de dieren gevangen, gemerkt, teruggezet, opnieuw gevangen.

Niet het hele verhaal

Tot hun verbazing haalden ze met hun data-analyse de populaire gedachte onderuit: koudbloedige dieren leven helemaal niet langer dan warmbloedige. Althans, dat kan niet het hele verhaal zijn. Terwijl bij de zoogdieren nog enige lijn in de levensverwachtingen is te ontdekken – kleine zoogdieren leven over het algemeen korter dan grote – vliegt het bij de reptielen en amfibieën alle kanten op. Sommige verouderen sneller dan even grote warmbloedigen, andere veel trager.

Wellicht speelt het klimaat een rol, dachten de biologen aanvankelijk. In een warme omgeving geraakt ook het leven zelf in een snelkookpan en komt het misschien eerder aan zijn eind. In koude streken verloopt alles langzamer en gaan dieren vaak in een winterslaap. Dan zouden ze ook langer moeten leven. Dat bleek op te gaan voor reptielen, maar juist niet voor amfibieën.

Een andere gedachte was dat dieren die een of andere vorm van verdediging hebben ontwikkeld – of dat nu een schild is, een stekelige huid of een dodelijk gif – langer zouden moeten leven. Evolutionair gezien is dat logisch: het kost energie om zo’n verdedigingsmechanisme te ontwikkelen, dus daar moet het dier wel voordeel van hebben. Bijvoorbeeld door langer te leven. Als zijn aardse bestaan vanwege een snelle veroudering toch maar kort is, heeft het dier niet veel baat bij beschermende pantsers of stekels.

De studie bevestigde het idee. Vooral bij schildpadden: hun schilden maken die bijna onkwetsbaar en geven ze een extreme levensduur.

De commentatoren vinden dat niet overtuigend. Een hoge leeftijd is evolutionair gezien alleen van belang als deze van invloed is op de voortplanting. “Het is bekend dat sommige schildpadden met het klimmen der jaren meer eieren leggen”, schrijven ze. “We weten ook dat het broedsucces steeds minder wordt. Het kan zijn dat voor deze niet-verouderende schildpadden de balans naar de gunstige kant doorslaat, maar dat weten we niet. Daarvoor hebben we te weinig data.”

Zijn ze wel representatief?

Eigenlijk geldt dat voor alle gegevens die we hebben over veroudering bij dieren, vervolgen ze. Verouderen die iconische schildpadden helemaal niet meer, of bijna niet meer? Theoretisch gezien is dat een wereld van verschil. Zijn individuen als Jonathan of George wel representatief voor de soort? In een dierentuin bijvoorbeeld worden de meeste schildpadden helemaal niet zo oud. Tien, twintig jaar, dan is het meestal wel gebeurd. Bij sommige soorten is die verhouding zo extreem dat de gemiddelde levensverwachting lager is dan de gemiddelde leeftijd waarop schildpadden hun eerste nakomelingen krijgen. Alleen van de mens hebben we voldoende gegevens om de veroudering bij hoge leeftijd goed te kunnen vaststellen.

En wat dan nog? Het zou mooi zijn als de mens iets kon leren van de trucjes die naakte molratten of reuzenschildpadden hebben verworven. Maar hoezeer die molrat ook door wetenschappers is ontleed, zijn bron van eeuwige jeugd hebben ze niet ontdekt.

Misschien heeft hij die ook wel niet, net zo min als die oude schildpadden. De commentatoren roepen Harriet in herinnering, een fameuze reuzenschildpad die haar laatste jaren in een Australische dierentuin sleet. Naar verluidt had Charles Darwin zelf haar in 1835 van de Galapagos-eilanden meegenomen. In 2006 overleed ze, minimaal 170 jaar oud dus, aan een hartaanval, een typisch voorbeeld van een ouderdomsziekte.

En Jonathan mag dan met zijn geschatte 190 jaar nog ouder zijn, hij is inmiddels blind, hij ruikt niets meer en moet met de hand worden gevoerd. “De demografische statistiek geeft niet altijd het fysieke verval weer”, aldus de commentatoren. “Zelfs in de perfecte omstandigheden van een dierentuin kan de veroudering toeslaan.”