Deze psychiater legt uit waarom ons brein ongelukkig is: ‘Onze bescherming verdwijnt door sociale media’

Hoe komt het dat zoveel mensen in onze moderne samenleving last hebben van depressies en angsten, terwijl we het nog nooit zo goed hebben gehad? Op die vraag geeft de Zweedse psychiater Anders Hansen antwoord in zijn nieuwe boek Het ongelukkige brein.

Toen er nog jagers en verzamelaars rondliepen, liepen zij constant het risico om te sterven door honger, geweld of infectie. Dat de hersenen die situaties registreerden als mogelijk gevaarlijk, was essentieel om te overleven. Dat is ook hoe ons brein ons tegenwoordig beschermt. Volgens Hansen zouden we vanuit dat perspectief naar mentale ziekten als angst en depressie moeten kijken. “Hierdoor zien patiënten zichzelf misschien niet meer als ‘kapot’. Al wil het ook weer niet zeggen dat de mens gemaakt is om constant gelukkig te zijn.”

Waarom is de mens niet gemaakt voor constant geluk?
“Omdat we het dan niet zouden overleven. De hersenen creëren gevoelens en die gevoelens leiden ons naar gedragingen die overleving en voortplanting tot gevolg hebben. Als je je altijd goed voelt, dan stop je met streven. Als jagers en verzamelaars stopten met streven en dus niet meer zochten naar voedsel en hulpbronnen, hadden zij dat niet overleefd. Daarom zijn positieve gevoelens vaak maar van korte duur, zodat daar al snel een verlangen naar meer voor in de plaats komt.”

Welke inzichten heeft u nog meer opgedaan als het gaat om jagers en verzamelaars?
“Dat ze waren zoals wij. De mens is de afgelopen 20.000 jaar nauwelijks veranderd. De jagers en verzamelaars leefden onder constante dreiging van hongersnood. Dat heeft onze psychologie meer gevormd dan welke religie, politiek systeem of cultuurvorm dan ook.

“We zijn nog steeds aangepast aan dat leven. We aten vroeger alle calorieën die we konden vinden, omdat het ons beschermde tegen honger. Nu voedsel makkelijker te verkrijgen is, blijven we eten. Evolutionaire bagage leidt niet alleen tot obesitas en diabetes type 2, maar ook tot veel geestelijke gezondheidsproblemen zoals angst en depressie.”

Waarom hebben zoveel mensen last van angst en depressie?
“Dat is voor 40 procent genetisch bepaald. Of je die angsten en depressies daadwerkelijk zal ontwikkelen, hangt voor de overige 60 procent af van je omgeving. Krijg je dagelijks genoeg beweging, slaap je goed, en heb je sociale contacten, dan is die kans kleiner. Doe je dat te weinig, ben je kwetsbaar en heb je meer kans op een angststoornis of depressie.”

Welke rol spelen sociale media bij het ontwikkelen of verergeren hiervan?
“We verliezen onze bescherming tegen angst en depressie doordat we veel tijd op Instagram, TikTok of Twitter doorbrengen. Daarnaast kunnen vooral tienermeisjes zich door sociale media buitengesloten voelen. Sommigen hebben zelfs zelfmoordgedachten. Mijn punt is niet dat sociale media slecht zijn of dat je er geen gebruik van moet maken, maar om er voorzichtiger mee om te gaan. Facebook en Instagram geven niet om jouw welzijn.”

Een sterk brein en een sterk lichaam hebben beide andere doelen, schrijft u. Welke doelen precies?
“Met sterke armen kun je zwaar tillen en met sterke benen kun je hard lopen. Maar een sterk brein houdt niet in dat je niet wordt beïnvloedt door periodes van stress. Je brein doet er namelijk alles aan om je te helpen overleven.

“Ook als je je mentaal niet zo sterk voelt en je de neiging hebt om je terug te trekken. Dat betekent niet dat het brein niet goed functioneert, ook dan is je brein bezig met overleven. Wanneer je inziet dat angst een teken is dat het brein juist goed werkt, kan dat een hele geruststelling zijn.”

Nog even terug naar constant geluk. Waarom zijn we hier eigenlijk naar op zoek?
“We zoeken niet naar geluk. We zoeken naar wat op dit moment goed voelt en dat zien we als geluk. Geluk op de lange termijn is iets anders. Het brein is nooit geëvolueerd om gelukkig te zijn, het is geëvolueerd om te overleven.”

Hoe kun je die zoektocht loslaten?
“Dat is ongelooflijk moeilijk. Het kan helpen om meer te weten te komen over de manier waarop we functioneren en waarom.”

Welke tips en adviezen zou u de lezer geven om de juiste balans te vinden?
“Als je leert hoe en waarom slaap, beweging en sociaal contact de hersenen beïnvloeden, zul je meer gemotiveerd raken om dat in de praktijk te brengen. Daarom wilde ik dit boek schrijven. Er zit een enorme kracht in deze kennis. We moeten naar onszelf gaan kijken door het perspectief van de hersenen.”