‘De tattoo van de speelkaart verbergt littekens: het gevolg van automutilatie’: als tatoeages een heel verhaal vertellen

In Turnhout, in het Nationaal Museum van de Speelkaart, loopt een verrassende expo over tattoos gelinkt aan speelkaarten. Onderhuids focust op de mens en brengt in twintig video-portretten het verhaal achter de tekening. Noah, Axelle en Silke maken deel uit van de expo: ‘Kind toch, zo’n mottige kaarten in uw nek.’

Noah Vanlerberghe

Barman
°Oostende
20 jaar
Ace & Dice Tattoo in Gent

“Nooit gedacht de tien van koeken op mijn arm te laten tatoeëren. Want ik heb helemaal niks met kaarten, laat staan met een doorsneekaart als koeken tien. Maar ‘koeketiene’ (een verbastering van het Franse concubine) is in veel Vlaamse dialecten een troetelnaam voor een minnares, of voor een knappe vrouw in het algemeen. Het is die laatste betekenis die tot de tattoo heeft geleid. Christine had ‘koeketiene’ als bijnaam. Zij was een knappe, excentrieke vrouw, een fantastische vriendin aan wie de tattoo is opgedragen. De tekening van de vrouw in de speelkaart verwijst naar het mondmasker dat ze droeg, waarop zo’n vrouw was afgebeeld. We hebben die vrouw een froufrou aangemeten, zoals Christine ook had, samen met een flesje rum, haar lievelingsdrank.

“De eerste coronawinter, eind ’20, zocht ik een plek om de lockdown door te komen. Ik woonde even bij mijn moeder in Antwerpen, maar dat draaide niet goed uit. Bovendien miste ik mijn vrienden in Gent. Uiteindelijk kon ik bij het lief van mijn beste kameraad terecht, bij Christine, die ik nooit eerder had ontmoet. Zij had vier kinderen, woonde te velde in Oost-Vlaanderen, en nam me op in haar gezin. Ik worstelde toen met mezelf. Als kind ben ik in de pleegzorg terechtgekomen, later ook in het circuit van bijzondere jeugdzorg. Mijn vader, een Rwandees die als 12-jarige tijdens de genocide werd geadopteerd door een Belgisch gezin, heb ik vorig jaar pas voor het eerst gezien. Een makkelijk kind was ik vroeger niet. Neem daar een bepaalde genetische gevoeligheid voor psychische problematieken bij, en je begrijpt dat ik in de zoektocht naar rust en naar een thuis heel blij was bij Christine te kunnen verblijven. Haar gezin was zo mooi, zo open, zo warm.

“De tattoo van de speelkaart verbergt littekens. Het gevolg van automutilatie. De laatste keer dat ik mezelf wilde snijden, heb ik Christine wakker gemaakt en haar verteld hoe ik me voelde. Dat moment heeft later bijgedragen tot de tattoo: die staat voor het einde van de littekens en voor een nieuw begin, met dank aan haar. Christine hielp me mijn gedachten te ordenen en raadde aan beter zorg te dragen voor mezelf, al had ze zelf ook veel ups en downs. Die vroege ontwikkeling tot zelfzorg heeft zich nu doorgezet. Misschien ben ik volwassener geworden door het contact met haar, zette daarom een eerste stap naar een zelfstandig leven.

“In de zomer van ’21 heeft Christine zelfmoord gepleegd. Die klap kom ik moeizaam te boven. Het gemis is enorm, en de pijn groot, maar kijk ik naar de tekening, dan zie ik ook schoonheid en voel ik heel veel liefde. Ik voel dankbaarheid omdat ik op zo’n korte tijd zo’n intense band met haar kon opbouwen. Het goede, dat is wat ik onthoud, de kracht die ze me heeft gegeven.

“De koekentien is niet mijn enige tattoo. In een impulsieve bui heb ik eigenhandig ‘Flikker’ en ‘Hoerenzoon’ op mijn linker- en rechterbeen getatoeëerd. Een naald, inkt, en hop, gaan. ‘Flikker’ omdat ik homo ben, en ‘hoerenzoon’ omdat mijn moeder sekswerker is. Die woorden worden in onze samenleving heel nonchalant gebruikt, maar ze doen wel pijn. Of deden pijn, want ik weer me. Beide woorden hebben me gemaakt tot wie ik ben. Ik omarm ze als een geuzennaam en buig het negatieve om in het positieve. Dat deed Christine ook. Het doet denken aan de bijzondere tattoo die ze op haar bil had: ‘tsemanie’ (Gents dialect voor ‘het interesseert mij niet’). Ja, humor had Christine wel. Die ga ik onthouden, en gebruiken.”

Silke Nuyts

Uitbater supermarkt
°Herentals
33 jaar
Tattooshop Herentals

“Toegegeven: je kan er niet naast kijken. De tattoo heeft me zelfs in de supermarkt kritiek opgeleverd: ‘Kind toch, zo’n mottige kaarten in uw nek.’ Het is nochtans de sterkste hand, die vier azen. Ze staan voor het geluk dat me twaalf jaar geleden is overkomen, hoewel dat geluk aanvankelijk eerst op ongeluk leek: ik was zwanger op mijn negentiende en kon dat niet aan. Meer nog, ik voelde geen moederinstinct, vluchtte weg van mijn pasgeboren kind en reisde naar Brazilië.

“Ik had al een redelijk wild leven geleid tot dan toe. School was niks voor mij. Ik had maar één plan: geld verdienen, een Volkswagen-busje kopen en de wereld rondreizen. In de horeca raakte ik wat op het foute pad, gebruikte verboden middelen om lang wakker te blijven, en ging na de diensturen nog uit tot ’s morgens vroeg. Aan kinderen dacht ik niet. Reizen, dat zou ik doen. Maar mijn leven kantelde toen ik iemand leerde kennen in de pub, en zwanger raakte.

“‘Abortus is de beste keuze’, zei mijn beste vriendin. Maar bij de eerste echo hoorde ik de hartslag van het kindje, wat me dooreen schudde. Uiteindelijk besloot ik het te houden. Ik kreeg het gewoon niet over mijn hart.

“Na de geboorte voelde ik niks en was ik totaal verward. Ik nam de drastische beslissing om een paar weken na de geboorte van Fleur naar de andere kant van de wereld te reizen. We trokken van de ene plek naar de andere en doneerden een paar duizend euro - bijeengespaard met de stamgasten in de Irish Pub - aan een ngo die kinderen van de straat hield door hen capoeiralessen aan te bieden. Daar stond ik dan, vertederd door Braziliaanse straatkinderen, terwijl ik mijn eigen, pasgeboren kind in België had achtergelaten. Toen, dáár, op dat moment, heb ik de knop omgedraaid. ‘Dit klopt niet’, realiseerde ik mij: ‘Ik moet zo snel mogelijk naar huis’. Terug in België heb ik mijn dochter vastgepakt en haar nooit meer losgelaten. Daarom de tattoo: ik heb het groot lot gewonnen.

“Een tijd geleden vroeg Fleur naar de betekenis van die azen in mijn nek. Ik gaf haar een omzwachteld antwoord, maar toen ik me kandidaat stelde voor deze expo, vroeg ze het opnieuw. Ik heb alles verteld, open en bloot. Het slechte pad, de reis, de moeilijkheden: alles. Ze reageerde positief en was niet kwaad. ‘Ik hoop dat ze jou kiezen, mama. Maar wees niet teleurgesteld als het niet zo is!’”

Axelle Van Meel

Studente fotografie
°Hasselt
22 jaar
‘Oli’ van Arts of Colours in Heusden-Zolder

“Ik ben gefascineerd door de dood. Maar geen zorgen (lacht), het gaat me niet om het morbide, maar om het culturele, om het feit dat de dood deel uitmaakt van het leven: de dood als vergankelijkheidsproces, als aanvaarding, waaruit maatschappelijke rites zijn gevloeid die ons helpen afscheid te nemen. Het idee dat ons lichaam zich opnieuw vermengt met de aarde, is daarbij van belang. Het zegt iets over onze samenleving, over het deel willen uitmaken van de natuur. Maar ook cremeren vertelt een verhaal, of mummificeren, of de Vikingen die het lichaam op een boot legden en lieten opbranden. Er zijn ook oosterse culturen die familiefoto’s in de kist leggen, die de kleren van de overledene wassen, net zoals er oude culturen zijn die schedels bijhouden in kleine kapelletjes, opdat je de overledenen nog kan ‘zien’. De vele vormen van afscheid hangen ook vast aan verschillende ideeën over een mogelijk hiernamaals. Van de hemel bij de christenen, de onderwereld van de Egyptenaren tot Helheim in de Noorse mythologie: weinig onderwerpen zijn zo diepgaand, zo collectief als de dood.

“Op mijn bovenbeen zie je een kaart van de Grote Arcana, de tarotkaart die aan de dood refereert. Niet per se aan het fysieke sterven, maar aan de metaforische betekenis van begin en einde. Het is mijn overgrootvader die me in contact bracht met tarot. Hij gaf me een antiek pak kaarten, waarna ik me verdiepte in die mysterieuze tekeningen, de geschiedenis natrok en bleef hangen aan de doodskaart. Toen mijn overgrootvader stierf, een man met wie ik een erg warme band had, zocht ik een manier om hem te eren, en kwam ik uit bij een tattoo.

“Toen hij stierf, kreeg ik van zijn dochter, mijn oma, zijn oude fototoestel, een zwarte Canon A1 met analoge filmrolletjes. Er stak een foto bij van mijn overgrootvader in de Sovjet-Unie. Hij was er op reis, vermoed ik. In de Tweede Wereldoorlog werd hij als dwangarbeider naar Duitsland gestuurd, maar hij slaagde erin te ontsnappen toen hij in een brief las dat zijn vrouw zwanger was. Nadien leefde hij ondergedoken, en werd gelukkig niet gevat. Het fototoestel dat hij meenam naar Moskou, gebruik ik nu in mijn studie fotografie in Genk.

“De betekenis van de tattoo is tweeledig: bekijk je die ondersteboven, dus vanuit mijn gezichtspunt, dan staat de kaart voor het einde van een leven, een relatie, een episode. In dit geval het afscheid van mijn bompa. Vanuit het gezichtspunt van de toeschouwer zie je een skelet dat op z’n knieën zit, wat voor het nieuwe staat, het begin, de fotografie. Sommigen stellen zich vragen als ze de tattoo van het skelet zien, maar er schuilt net positiviteit in die prachtige tekening.

“Op een paar procenten na, werd ik als kind als hoogbegaafd gekwalificeerd, wat al vroeg leidde tot het lezen van Shakespeares theaterstukken in het Engels, of de gedichten van Edgar Allan Poe en de verhalen van Oscar Wilde, Homerus of A Clockwork Orange van Anthony Burgess. Zo raakte ik gefascineerd door de dood, een vaak voorkomend onderwerp in die klassiekers. Nog altijd lees ik veel, op mijn kamer. Met naast me een bokaal met twee goudvissen. Eentje heet Tyr en die heeft een vin te weinig. Hij is vernoemd naar de Noorse oorlogsgod die een arm miste. Het woord uit mijn jeugd heb ik nu ingeruild voor het beeld als student. Maar altijd staat het verhaal voorop. Net zoals het verhaal achter de tattoo vooropstaat. Begin en einde. Altijd.”