ReportageIJsberen
‘De eerste keer was een openbaring’: over de zin en onzin van ijsberen
In het Hoge Noorden is een frisse duik sinds mensenheugnis een dagelijks ritueel, maar ook bij ons boomt de populariteit van ijsberenclubs. Bibberen en rillen voor de fun, is dat wel gezond? Wij doken, nee, schoven voorzichtig het water in, hapten naar adem en wachtten op de befaamde high.
Daar sta ik dan. In zwembroek. Terwijl de thermometer welgeteld 8 graden Celcius aangeeft. Ik voel me, met enige zin voor overdrijving, een ruimtevaarder die de veilige omgeving van de capsule verlaat om zich in het vijandelijke heelal te begeven. In werkelijkheid bevind ik me op een houten laddertje tussen de steiger en het 6 graden koude water van een zwemvijver. Ik begin aan mijn korte afdaling richting onbekend terrein. Het water kietelt mijn voeten. Ik probeer de koude te negeren en daal verder af. Mijn knieën zitten nu onder water, een seconde later volgt mijn middel. Voor ik het goed en wel besef, sta ik tot aan mijn nek in de ijskoude vijver.
Mijn eerste gedachte: dit is minder erg dan ik verwacht had. Ja, mijn adem wordt genadeloos afgesneden, ik hijg en puf als een versleten stofzuiger. Maar ik heb niet het gevoel dat mijn hart als een bezetene begint te kloppen, iets waarvoor sommige sites nochtans gewaarschuwd hadden. “Blijf er 20 seconden in en kom er dan weer uit, zodat je lichaam langzaam kan wennen aan de koude”, had Yorick van de Dendermondse ijsberenclub gezegd.
En dus sta ik nauwelijks een halve minuut later weer op de steiger. Trots omdat ik deze korte, op het eerste gezicht waanzinnige opdracht tot een goed einde heb gebracht. Terwijl sommige ijsberen rustig rondzwemmen alsof ze in de Caribische Zee plonzen en andere met halve doodsverachting in de vijver springen, daal ik opnieuw het laddertje af, aangemoedigd door ijsberen die me op het hart drukken goed te blijven ademen en mijn gevoel te volgen: “Jij stelt zelf je grenzen.”
Het gevoel in ijskoud water te bewegen als een verdrinkende puppy is weliswaar niet helemaal onaangenaam, comfortabel voelt het nu ook weer niet. Maar wanneer ik een goeie minuut later weer op de steiger sta en mijn badjas aantrek, maakt een gevoel van onoverwinnelijkheid zich van me meester. Ik ben totaal niet verkleumd, integendeel. Mijn hele lichaam lijkt te zijn omgeven door een warme gloed die nog uren zal aanhouden. Spieren zijn ontspannen en mijn longen lijken meer dan gewoonlijk de kille avondlucht op te zuigen. Hoe vreemd het ook klinkt, dit is genieten.
Winterzwemmen is geen nieuw fenomeen. In Scandinavische landen bestaat de traditie al honderden jaren, al dan niet gecombineerd met een saunabezoek. In ons land doken zo’n eeuw geleden de eerste ijsberenclubs op. Maar het fenomeen is de jongste tijd aan een stevige opmars bezig, zegt Inge Leeten van de Vlaamse zwemfederatie. “We merken dat clubs die een aanbod voor winterzwemmen hebben meer vragen krijgen van geïnteresseerden. De Deurnese IJsberen moesten zelfs een ledenstop invoeren — momenteel zijn ze met meer dan 1.200.”
Sfeer en gezondheid
Yorick De Plecker (27) kwam elf jaar geleden via een tante in contact met de ijsberenclub van Dendermonde. “Ik heb toen de sprong gewaagd en ben er nooit meer mee opgehouden.” Intussen is hij secretaris van de club en ziet ook hij het ledenaantal gestaag stijgen. “We zijn een kleine club, maar toch hebben we dit seizoen al zeker vijftien nieuwe leden mogen verwelkomen. Een verklaring? Sinds de pandemie zijn mensen meer bezig met hun gezondheid – ijsberen zorgt nu eenmaal voor een betere weerstand. Daardoor kan je beter tegen de typische winterkwaaltjes, wat natuurlijk niet betekent dat je ze niet zult krijgen. Bovendien heeft het een positief effect op je mentale gezondheid. Ook Wim Hof (koudegoeroe die zijn eigen, momenteel zeer populaire methode ontwikkelde, red.) heeft zijn aandeel gehad in de stijgende populariteit.”
Hoe verschillend de leden van de club ook zijn, toch ziet Yorick een rode draad. “Ze zijn bewust met hun gezondheid bezig en houden van de natuur. We zwemmen dan ook in een natuurvijver, niet in een chloorbad.” Gezondheid is één ding, ook de verbondenheid onder de leden noemt hij een meerwaarde. “Je ondergaat allemaal hetzelfde lot, iedereen lijdt onder de koude. Maar nadien ga je samen iets drinken en heerst er een familiaire sfeer.”
Ook Leen De Smet (40) is een overtuigd winterzwemster. “De mallemolen in je hoofd stopt zodra je in het water bent”, vertelt ze. “Meditatie is tegenwoordig zeer populair. Wel, ijsberen heeft hetzelfde effect. Je bent volledig in het hier en nu, want je lichaam gaat in overlevingsmodus. Je voelt je één met de natuur, een oergevoel maakt zich van je meester.” Vijf jaar geleden begon ze ermee. “Ik was op zoek naar meer avontuur en dit leek me perfect. Ik wou lichamelijk uitgedaagd worden, voelen dat ik leefde. Die eerste keer was een openbaring.”
Intussen komt ook Kiana Mannaert uit het water. Vijftien is ze, en een van de jongste leden. Ze zwom al jaren toen het zwembad door corona moest sluiten. En dus ging ze bij de ijsberenclub. “Ik had geen idee of het iets voor mij was, ik wou het gewoon eens proberen. Die eerste keer voelde als een overwinning op mezelf; het gevoel was zo fijn dat ik het ben blijven doen. Ook de sfeer in de groep maakt dat ik hier vaak te vinden ben.”
Maar wat gebeurt er nu eigenlijk met je lijf als het aan ijskoud water wordt blootgesteld? Sportarts Pieter Bormans legt uit hoe het lichaam schrikt van de plotse koude en zich daar onmiddellijk tegen wapent. “De bloedvaten trekken samen en er komt veel adrenaline vrij om het hartritme te verhogen en je zo te beschermen tegen de kou. Door de heftige overgang van warm naar koud ga je ook ongecontroleerd beginnen te bewegen.” Bij dezen zijn mijn verdrinkende puppy-moves alvast verklaard. En dat mijn adem stokt, is geen nuttige maar wel een logische schrikreactie. “Omdat je lichaam volop bezig is de koude te verwerken, blijft de ademhalingsprikkel een paar tientallen seconden achterwege. Vaak heb je initieel een zogenaamde gasp-reflex, waarbij je naar lucht moet happen. Na enkele seconden komt het ongecontroleerd snel ademen op gang.”
Plonsje in Spitsbergen
Maar dé hamvraag blijft: is ijsberen echt zo gezond als de fans beweren? Bormans is sceptisch. “Wetenschappelijk is het moeilijk te onderbouwen of het een positief effect heeft. We weten dat bij een koudeprikkel het aantal witte bloedcellen gaat stijgen, een effect dat een paar dagen aanhoudt. Maar of daardoor je weerstand verhoogt, kunnen we niet hardmaken. Het helpt wel tegen een winterdip, want na de koudeprikkel maakt je lichaam endorfines aan en die zorgen voor een geluksgevoel. Anderzijds: op een echte depressie zal het geen effect hebben.”
Bij ons in een vijver of buitenzwembad plonzen is één ding, dat doen in een prachtig Scandinavisch meer of op Spitsbergen, is een heel andere ervaring. Geen wonder dat het enthousiasme ook daar erg groot is. Neem nu Bruggeling Halewijn Bulckaen (40). Hij woont en werkt in het Zweedse Karlskrona en gaat meermaals per week zwemmen in zee, ook wanneer het vriest dat het kraakt. Halewijn: “Ik ben ermee begonnen tijdens een trektocht door Sapmi, in het noorden van Zweden. Op het einde van de dag had ik zin om te zwemmen en ook al was het zomer, het water was ijskoud. Sindsdien neem ik elke dag koude douches en ga ik een paar keer per week zwemmen in zee. Het water is rond deze tijd van het jaar 3,3 graden Celcius, maar dat houdt me niet tegen. Ik blijf zo’n anderhalve minuut in zee, dat is voldoende. In het begin voelt het dramatisch, maar op den duur kijk je er echt naar uit. Het is een goede manier om je ademhaling te leren controleren, het maakt blokkades in de spieren los en boost het immuunsysteem. En wanneer je uit het water stapt, voel je dat je leeft. Ik kan intussen niet meer zonder, het is inspirerend en ongelooflijk rustgevend.”
Nog zo’n fan is de Nederlandse Sarah Gerats (38), die werkt op Spitsbergen en Antarctica. “Tien jaar geleden werkte ik op een camping op Spitsbergen en zodra ik opstond, kwamen er mensen met vragen naar me toe. Ik dacht: ik kan niet meteen paraat staan. Dus ging ik zwemmen om een moment voor mezelf te hebben. In het begin trok het bloed uit mijn handen en voeten weg, maar zodra ik het wat vaker deed, verbeterde mijn bloedsomloop en werd het een verslaving. Soms zwem ik bij min twintig; dat geeft me adrenaline. Nadien is mijn lichaam heel wakker en actief, alsof ik intensief gesport heb. Je zou denken dat je in het water helemaal verstijft, maar het ontspant je spieren net. Zoals anderen koffie nodig hebben, zo verlang ik naar de koudekick. Je lichaam kan echt heel veel aan, heb ik gemerkt. Alleen moet je uiteraard niet te lang in het water blijven.”
IJsblokjes
En er is meer dan winterzwemmen alleen. Ook ijsbaden zijn aan een stevige opmars bezig, zeker nu schoon volk als Lady Gaga, Jack Dorsey (mede-oprichter van Twitter) en Madonna zich als fan hebben geout, al dan niet met een post op Instagram. Het principe is simpel: je dompelt je ganse lichaam kort onder in ijswater terwijl je je adem door middel van gerichte oefeningen onder controle probeert te houden. Peetvader van deze nieuwe ijstijd is de Nederlander Wim Hof, die er een hype mee ontketende.
Charlotte Claessens (33) probeerde de methode uit in de hoop haar wisselende energieniveau beter onder controle te krijgen. “Ik volg de gezondheidstrends op de voet en op Instagram kwam ik het steeds vaker tegen. De blootstelling aan extreme koude, in combinatie met de ademhalingsoefeningen die je opgelegd krijgt, zouden een gunstig effect hebben op je stressrespons. Ik heb het een paar keer gedaan en het deed effectief iets met me. Het gaf me een gevoel van overwinning op mezelf en bovendien leek ik alerter. Sindsdien neem ik elke dag een koude douche en dat heeft duidelijk een positief effect. Ik kan soms gestresseerd of een beetje angstig aan de dag beginnen, maar het koude water werkt telkens weer kalmerend.”
Sportarts Pieter Bormans is minder enthousiast. Een ijsbad nemen om beter te kunnen presteren, is wat hem betreft niet helemaal aan de orde. “IJsbaden worden vaak gebruikt om te revalideren, maar het is nooit volledig wetenschappelijk bewezen dat ze een positief effect hebben op het spierweefsel. Wel heeft de koude een positief effect op het vermoeide gevoel in de spieren, maar dat leidt nadien niet per se tot betere prestaties. Soms is er zelfs een negatief effect — door de koude blijven afvalstoffen langer in het bloed aanwezig. Toch zijn er mentale voordelen aan verbonden, vandaar dat sommige atleten er nog steeds bij zweren. Dat het ook bij niet-sporters populair is, komt omdat het een grotere kick geeft dan een koude douche. Maar het is zeker niet beter. Wel is het goed voor wat we het warrior-gevoel noemen. De oermens in jezelf wordt tevreden gesteld, zeg maar.”
En misschien is het ons daar uiteindelijk om te doen. Want zo’n dip in ijskoud water zorgt voor een kick waar weinig tegenop kan. Eén die een intens gevoel van onoverwinnelijkheid en geluk oplevert, zonder dat we er veel voor moeten doen. Behalve dan die ene welgemikte sprong in het diepe wagen.
Ook proberen? Op zwemfed.be staat een overzicht van alle clubs in Vlaanderen
