Binnenkijken in een Ursulinenklooster: Een school als een museum

On y revient toujours – men keert er altijd naar terug. Het zou de leuze van een supermarkt­keten kunnen zijn, maar het was het motto van het meisjespensionaat van de Ursulinen, net buiten Mechelen. En voor één keer geen holle slogan, want wie ooit voet heeft gezet in deze kathedraal van art-nouveaupracht, draagt de architectuur en de ornamentiek voorgoed in zich mee. De krullen en verstilde bloemenornamenten maken het tot een uniek, levend monument.

De school en het bijbehorende klooster worden in 1841 opgericht, ze telt dan ruim ­honderd ­leerlingen. Behalve een kosteloos instituut voor arme meisjes omvat ze ook een betalende ­kostschool, om in de nodige financiering te kunnen voorzien. Het wordt een succes – bij haar vijftigste verjaardag in 1891 telt de kostschool alleen al meer dan tweehonderd pensionaires – en dus worden er op relatief korte tijd verschillende uitbreidingswerken uitgevoerd. Zo worden op het eind van de 19de eeuw een muziekgalerij met ­pianokamertjes gebouwd en een indrukwekkende Wintertuin aangelegd. De schaal van deze majestueuze serre in art-nouveaustijl en de verfijnde decoraties maken het gebouw tot een unicum in de vooroorlogse architectuur – de ­vooruitstrevende art nouveau wordt doorgaans gebruikt voor burgerlijke doeleinden, niet voor katholieke en dus behoorlijk ­conservatieve scholen.

Helaas zal een groot deel van het complex de Eerste Wereldoorlog amper overleven. In de jaren ‘20 wordt het gebouw heropgebouwd door de Lierse architect Edward Careels. Een eeuw later is ze ook in het verre buitenland bekend. Wanneer de Japanse first lady Akie Abe in 2017 België bezoekt, wil ze per se de Wintertuin zien.

Fabeltjesrefter

Voor de Nederlandse fotografe Annie van Gemert, die de beelden voor deze reeks maakte, was het een bijzondere ervaring om er rond te lopen. “Ik was verbaasd dat zoiets moois nog kon bestaan. Alles straalt rijkdom uit, want het was aanvankelijk een internaat voor meisjes uit de gegoede ­kringen. De sfeer van toen hangt er nog altijd. Heel indrukwekkend. Ik had het gevoel dat ik de ganse dag in de pianogalerij kon blijven zitten, zo stil is het daar. Dit is zonder twijfel de mooiste school die ik ooit gezien heb. Ik noem het niet voor niets een museumschool.”

Maar dan wel een die nog dagelijks gebruikt wordt. In de Wintertuin zijn de leerlingen – intussen meer dan 2.500 – anno 2021 niet toegelaten, al krijgen ze er in het tweede jaar wel een rondleiding. Maar in de pianogalerij mogen ze nog steeds hun muziekstukken inoefenen en ook de grote refter, die bekendstaat als de ‘fabeltjesrefter’ omdat op de muren sprookjes van Jean de La Fontaine staan uitgebeeld, worden de brooddozen nog altijd opengemaakt. Op de statige eretrap in de Wintertuin wordt dan weer traditioneel de foto van de zesdejaars gemaakt. Levend erfgoed, zeg maar.

De publicatie Opvoeden in schoonheid, met foto’s van de school, is te verkrijgen via annievangemert.com.

In corona-vrije tijden is de school te bezoeken, individueel of in groep, meer info via visitwintertuin.be.