Beginnend gehoorverlies? Dit kun je doen om beter te horen

Het regent adviezen om gehoorschade te voorkomen, maar wat als je gehoor al beschadigd is?

“Ik voel een zware kont”, hoorde de Nederlandse schrijver Manon Spierenburg een gesprekspartner zeggen op een feestje. Na lange tijd en meer absurdistische gesprekken daagde het haar dat de man waarschijnlijk iets heel anders had gezegd en dat ze aan gehoorverlies lijdt. Gezondheidsorganisaties wijzen regelmatig op het voorkomen van gehoorschade: “Decibellen omlaag, draag gehoorbescherming, las geluidspauzes in.” Maar voor degenen die er al aan lijden, is volgens Spierenburg weinig aandacht.

Volgens klinisch fysicus-audioloog Dyon Scheijen lopen mensen hierom vaak onnodig lang rond met gehoorklachten. “Genezing is vaak niet mogelijk, maar we kunnen de meeste mensen echt helpen om beter te functioneren.”

“Lawaaischade is slechts één van de vele oorzaken van gehoorproblemen”, zegt Pim van Dijk, hoogleraar audiologie aan het universitair medisch centrum van Groningen. “Ouderdom, een genetische aanleg, ziekte of medicijnen kunnen er ook voor zorgen dat het misgaat.”

Voor al die patiënten is de vraag: wat zijn mijn vooruitzichten? Van Dijk: “Over mechanische schade aan het oor kunnen we kort zijn. Een prop of vocht in het middenoor kan nog wel verholpen worden, maar iets verder in het oor is de schade onherstelbaar.”

Hoortoestellen en implantaten

Meestal gaat het om beschadigde haarcellen, de gevoelige receptoren die trillingen opvangen. “Er zijn hoopgevende proefdierexperimenten met haarcel-regeneratie, maar dat is toekomstmuziek”, zegt Robert Stokroos, hoogleraar en nko-afdelingshoofd in het UMC Utrecht. Tot die tijd is het behelpen met een hoortoestel dat geluiden versterkt.

Hoortoestellen worden steeds geavanceerder. Zo kun je met een app zoeken naar je ideale instelling, er vreemde talen mee vertalen en ze verbinden met tv, telefoon of babyfoon. Of met geluidsapparatuur in theaters, of in een restaurant met een microfoontje om de nek van je date. Hiermee ondervang je enigszins het gebrek aan hiërarchie in geluidsversterking, waardoor ze normaal gesproken in rumoerige ruimtes slecht werken.

Als het slakkenhuis kapot is, heeft het geluid harder maken geen zin. Dan kan een cochleair implantaat (CI) geluid omzetten in elektrische signalen. “Toch blijven hoortoestellen en implantaten lapmiddelen. Geluid zal altijd anders klinken en sommigen wennen er nooit aan”, zegt Stokroos. “Hierom hameren wij ook zo op preventie.”

De rol van het brein

Maar er zit nog een andere kant aan het verhaal, zegt Rilana Cima, programmaleider van het expertisecentrum tinnitus van Adelante en verbonden aan de Universiteit Maastricht. “Het brein speelt een niet te onderschatten rol in het gehoorsysteem. Het filtert signalen die het mechanische gehoor waarneemt, maar het kan ook geluiden invullen die er niet zijn. De hersenen kunnen audio die is weggevallen compenseren met fantoomgeluiden, zoals een piep of suis.” Volgens Cima moet tinnitus als een aandoening van het brein worden gezien. “De oplossing moet ook hier worden gezocht. Zeggen dat er niets aan gehoorproblemen te doen is, werkt averechts. Op het moment dat het systeem oorsuizen als bedreiging gaat zien, kan het interne alarm afgaan. De geluiden worden dan niet meer weggefilterd.”

De door Cima bij Adelante ontwikkelde cognitieve gedragstherapie, een wetenschappelijk bewezen behandelmethode voor tinnitus, traint de hersenen de geluiden niet meer als gevaar te ervaren, door bijvoorbeeld blootstellingstechnieken met harde geluiden en mindfulness-oefeningen. Hierdoor wordt de tinnitus bij de meeste mensen beheersbaar, aldus Cima.

Ook bij hyperacusis spelen de hersenen een belangrijke rol: geluiden worden niet goed gefilterd, waardoor er te veel prikkels binnenkomen en het geluid als pijnlijk en overweldigend wordt ervaren. Stokroos: “Patiënten krijgen de neiging om zich af te schermen voor alle geluiden en de hele dag gehoorbescherming te dragen. Dat moet je juist niet doen, hierdoor raakt je cognitieve filter nog verder uit balans.”

Sociale situaties en levenskwaliteit

Daarnaast komt het volgens Stokroos vaak voor dat gehoorschadepatiënten sociale situaties gaan mijden. Dat merkte ook schrijver Spierenburg, die na het zwarekontgesprek niet meer naar feestjes ging. Stokroos: “Onze hele samenleving is ingericht op verbale communicatie. We zien dat slechthorenden gesprekken vermoeiend vinden, en zich slecht voelen omdat ze niet meer mee kunnen komen. Dan trekken ze zich terug, wat kan zorgen voor cognitieve achteruitgang.”

“Psychologische ondersteuning en de juiste hulpmiddelen kunnen helpen in de omgang met gehoorschade”, zegt Marjolijn Dekker van de Nederlandse patiëntenvereniging Hoormij/NVVS. “Schaam je niet om uit te leggen hoe iemand het beste met je kan communiceren en om bijvoorbeeld je date in een restaurant een microfoontje om te hangen dat verbonden is met je hoortoestel.” Ze verwijst naar Euro Trak, het grootste onderzoek naar gehoorkwesties, waaruit blijkt dat 95 procent van de gebruikers van hoorhulpmiddelen een hogere kwaliteit van leven en minder sociale isolatie ervaart.

Volgens Spierenburg werd haar situatie beter toen ze uit de kast kwam als slechthorende. “Door het voor me te houden, werd ik juist de sociale paria die ik niet wilde zijn. Maar tot mijn stomme verbazing bleek iedereen meer dan bereid om tegen dovemansoren te praten. Iedereen hield er rekening mee dat ik soms vertraging op de lijn had.”